Bilgisayarlardan akıllı telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara, konut eşyalarından askeri donanımlara kadar birçok teknolojinin temelini oluşturan yarı iletken çipler ve entegre devreler, ABD ile Çin ortasındaki artan ekonomik ve jeostratejik rekabetin yeni gayret alanı olmaya aday görünüyor.
ABD’nin Japonya, Güney Kore ve Tayvan ile oluşturmayı tasarladığı, çip üretiminde iş birliğini öngören “Çip Dörtlüsü”, kesimde Çin’e karşı bir blok oluşturarak iki büyük güç ortasındaki global gayretin belirleyici ögesi haline gelebilir.
İlk hazırlık toplantısının ağustos sonunda yahut eylül başında yapılması planlanan “Çip Dörtlüsü”nün, taraf ülkelerin Çin ile bağlarını nasıl şekillendireceği hem bölgenin hem de dünyanın geleceği açısından kritik değer taşıyor.
– ABD, DALDAKİ BAŞKAN POZİSYONUNU SÜRDÜRMEK İSTİYOR
ABD idaresi, öncüsü olduğu çip sanayisini Çin ile teknolojik rekabetteki “kırmızı çizgisi” olarak görüyor, 5G bağlantı altyapısında olduğu üzere üstünlüğünü kaptırmak istemiyor.
Bugün yaygın kullanılan çip ve entegre devreler birinci sefer 1970’li yıllarda Silikon Vadisi’nde üretilmeye başlandı. ABD, başlangıcından itibaren geliştirme, üretim ve satış alanlarında başkan ülke pozisyonundaydı. Ülke hala tasarım ve satış alanlarında dünyada en büyük hisseye sahip.
Amerikan Yarı İletken Sanayisi Birliğinin datalarına nazaran, 2021’de 555,9 milyar dolara ulaşan global çip satışlarının yüzde 46’sı Amerikan şirketlerince yapıldı. ABD’yi yüzde 21 ile Güney Kore, yüzde 9 ile Japonya ve Avrupa ülkeleri, yüzde 8 ile Tayvan ve yüzde 7 ile Çin izledi.
ABD’NIN ÜRETİM ALANINDAKI HİSSESİ GİDEREK AZALIYOR
Fakat ABD’nin üretim alanındaki hissesi giderek azalıyor. 1990’ların başında yüzde 37 olan üretim hissesi bugün yüzde 12 civarına düşmüş durumda. Üretimin büyük kısmı de yurt dışındaki iştiraklerle yapılıyor.
Küreselleşmeyle birlikte Amerikan şirketlerinin üretimlerini deniz çok bölgelerdeki taşeronlara aktarmasıyla çip dökümhaneleri Asya ülkelerine kaydı. Japonya, Singapur, Tayvan, Güney Kore ve son olarak da Çin imalat alanında kıymetli güç elde etti.
ABD; tasarım, geliştirme, pazarlama ve satış alanlarını kapsayan ekosistemin bütünü göz önüne alındığında hala sanayinin en büyük aktörü pozisyonunda. Başta Intel olmak üzere dünyanın önde gelen çip geliştiricilerinin birçok Amerikan şirketleri.
Washington, son periyotta imalat alanındaki hissesini artırmayı, tedarik zincirlerindeki kesintilere karşı global pazarın denetimini sürdürmek açısından hayati görüyor.
– “ÇİP VE BİLİM YASASI”
ABD Kongresinde 27-28 Temmuz’da, çip üretimi dalına 280 milyar dolarlık yardımı öngören “Çip ve Bilim Yasası” kabul edildi.
ABD Lideri Joe Biden’ın 9 Ağustos’ta imzalayarak yürürlüğe soktuğu yasa, ülkede yarı iletken üretiminin artırılmasını hedefliyor.
Yasa, yarı iletken üretimi için yaklaşık 52 milyar dolarlık takviyenin yanı sıra yarı iletken fabrikalarının kurulumunu teşvik etmek için dört yıllığına yüzde 25’lik vergi indirimini içeriyor.
Teşviklerin 39 milyar doları, imalat tesislerinin kurulmasına, 11 milyar doları ise çip alanındaki araştırma ve geliştirme faaliyetlerine ayrılacak.
Yasanın, teşviklerden yararlanmak isteyen şirketlere, Çin’deki üretim tesislerinin teknolojik kapasitesini geliştirmeme kuralı getirmesi, Pekin’in bu alandaki tesirini sınırlama gayesine işaret ediyor.
– ÇİP İMALATINDA DÜNYA ÖNDERİ TAYVAN, JEOPOLİTİK RİSKLERLE KARŞI KARŞIYA
Piyasa araştırma şirketi Trendforce’un 2022 datalarına nazaran, Tayvan şirketleri global üretimde yüzde 66 ile en büyük hisseye sahip. Tayvan’ı yüzde 17 ile Güney Koreli, yüzde 8 ile Çinli ve yüzde 9 ile ABD ve öbür ülkelerden şirketler izliyor.
Küresel üretimin yaklaşık 4’te 3’ü coğrafik olarak Tayvan, Güney Kore ve Çin’de ağırlaşmış durumda.
Tayvan şirketi TSMC (Tayvan Yarı İletken İmalat Şirketi), yüzde 56’lık hisseyle “dünyanın en büyük üreticisi” olarak kesimin lokomotifi pozisyonunda. Ayrıyeten Tayvan şirketleri UMC’nin (Birleşik Mikro Elektronik Şirketi) yüzde 7, VIS’nin (Vanguard Memleketler arası Yarı İletken Şirketi) yüzde 2, PSMC’nin (Powerchip Yarı İletken İmalat Şirketi) yüzde 1 pazar hissesi bulunuyor.
Çin ile egemenlik ihtilafı içindeki Ada, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin ziyaretiyle dünyanın gündemine oturdu. Tayvan’ı topraklarının kesimi olarak gören Pekin, ziyaretin akabinde Ada etrafındaki sularda ve hava alanında askeri tatbikatlar düzenledi. Ada’nın etrafında fiili bir abluka oluşturan tatbikatlar nedeniyle birtakım bölgeler gemi ve uçak trafiğine kapatılırken, Tayvan Boğazı’ndaki güvenlik telaşı nedeniyle birtakım gemi seferleri iptal edildi.
Küresel çip arzının merkezindeki Ada’nın, Çin ile muhtemel cepheleşmeden kaynaklanacak jeopolitik risklere açık olması, tedarik zincirlerinin geleceği açısından soru işaretleri yaratıyor.
Pelosi, Ada’yı ziyareti sırasında görüştüğü Tayvanlı sanayi temsilcilerine, Çipler ve Bilim Maddesi’ndeki teşviklerinden yararlanmak için ABD’ye yatırım yapma davetinde bulundu.
Tayvanlı üreticiler, bir tarafta Çin ile ekonomik münasebetlerini sürdürmek isterken, başka tarafta ABD öncülüğündeki bir çip ittifakının tedarik zincirlerinin korunması konusunda sağlayabileceği teminattan yararlanmak istiyor.
– GÜNEY KORE, İMALAT ALANINDA ÇİN İLE ABD ORTASINDA SEÇİM YAPMAK ZORUNDA KALABİLİR
ABD’nin Çin’e karşı oluşturmayı amaçladığı sektörel bloktan en fazla olumsuz etkilenmesi beklenen ülke ise Güney Kore.
Güney Kore, global çip satışlarında yüzde 21, çip imalatında ise yüzde 17’lik hisseyle piyasanın en değerli aktörlerinden biri.
Ülke 2021’de ürettiği hafıza çiplerinin yaklaşık yüzde 60’ını Çin’e ve Hong Kong’a sattı. Çin pazarının Seul açısından değeri göz önüne alındığında ABD’nin Güney Kore’yi Pekin’e karşı bir oluşuma ikna edip edemeyeceği bilinmeyen.
Ayrıca Güney Kore’nin en büyük üreticileri Samsung ve SK Hynix, üretimlerinin büyük kısmını Çin’de yapıyor. Samsung’un Çin’in Şian kentinde hafıza çipleri üreten bir fabrikası, SK Hynix’in ise Vuşi, Çongçing ve Dalian kentlerinde dökümhaneleri var.
ABD’de de yatırımları bulunan Güney Koreli şirketler, “Çip ve Bilim Yasası” kapsamındaki teşviklerden faydalanma yolunu seçerse, yasanın öngördüğü kısıtlayıcı kaide gereği, Çin’deki üretim tesislerini geliştiremeyecek.
– “İTTİFAK DEĞİL, MÜŞAVERE ORGANI”
“Çip Dörtlüsü” kapsamındaki sektörel iş birliği, Güney Kore’yi imalat alanında Çin ile ABD ortasında seçim yapmak zorunda bırakabilir.
Seul, bu hafta başında “Çip Dörtlüsü” için yapılacak hazırlık toplantısına katılma niyetini Washington’a iletti. Lakin hükümet yetkilileri, oluşumu “Çin’e karşı bir ittifak” olarak değil, bir “danışma organı” olarak gördüklerini vurgulamaya itina gösterdi.
Güney Kore Devlet Lideri Yoon Suk-yeol, bahisle ilgili yaptığı açıklamada, “Hükümetimiz ulusal çıkarlarımıza uygunluğu bakımından sıkıntıyı yakından inceliyor. İlgili hükümet kurumları sıkıntıyı, ulusal çıkarların korunması bakımından inceleyip tartışacak. Kimsenin tasaya kapılmasına mahal yok.” tabirlerini kullandı.
– JAPONYA, “BENZER FİKİRDEKİ PAYDAŞLARLA” İŞ BİRLİĞİ ARAYIŞINDA
Öte yandan, Japonya da çip imalinde kullanılan silikon ve hassas metaller üzere yarı mamul gereçlerin en kıymetli sağlayıcısı olarak, tedarik zincirlerini teminata almaya yönelik sektörel iş birliğinin en kıymetli destekçisi olarak görünüyor.
Bir vakitler çip imalatında önder olan ülke, ABD üzere vakit içinde dökümhanelerin Asya’daki yükselen piyasalara kaymasıyla taban kaybetti.
Japon hükümeti, yerli çip üretimini desteklemek için milyarlarca dolar yatırım yaparken, Japon şirketlerinin Tayvan ve ABD şirketleri ile kurdukları iştirakleri teşviklerle destekliyor.
Hükümet ayrıyeten çip tedarikini siyasi ve coğrafik risklere daha az bağımlı kılmak ve gelişmiş yarı iletkenlerin geliştirilmesi için ortak araştırmalar yapmak için ABD ve Avrupa ülkeleri üzere “benzer fikirdeki paydaşlarla” iş birliği arayışında.
Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı yetkilisi Kazumi Nishikawa, yakın vakit evvel yayımlanan bir söyleşide, “Dünyanın barış içinde olduğu ve çiplerimizi kimin tedarik ettiğinin ehemmiyeti olmayan günler geride kaldı.” değerlendirmesinde bulundu.
– ÇİN, OLUŞUMU KENDİSİNE KARŞI OLUŞTURULAN BLOK OLARAK YORUMLUYOR
“Çip Dörtlüsü”, Çin tarafından, çip dalında kendisine karşı blok oluşturma gayreti olarak yorumlanıyor.
Son yıllarda büyük sübvansiyonlarla kesimi geliştirme ve hissesini artırma eforu içinde olan Pekin idaresinin, gelişmelere nasıl reaksiyon vereceği merak konusu.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Cao Licien, 19 Temmuz’da, hususa dair yaptığı açıklamada, ABD’yi “devlet gücünü piyasaya karşı kullanmakla” suçlayarak şu sözleri kullanmıştı:
“ABD, ebediyen özgür ticaretin en büyük savunucusu olduğunu tez ediyor ama devlet gücünü kullanarak yüksek teknolojiyi ve piyasa sorunlarını siyasallaştırmaktan, araç ve silah olarak kullanmaktan geri durmuyor. Endüstrileri yerinden etmeye, iş birliği bağlarını kesmeye uğraşıyor. Umarız ilgili taraflar adil ve objektif davranır, problemlere uzun devirli çıkarlar ışığında ve piyasanın eşitlik ve adalet prensipleri çerçevesinde bakar ve global çip endüstrisinin ve tedarik zincirlerinin istikrarını sağlamak için daha fazla efor gösterir.”