SALİHA SULTAN
Temmuz 2020’de mescide dönüştürülmesinin akabinde dünyada birçok tartışmaya husus olan Ayasofya bu kere korunamadığı tezi ile dünyanın gündeminde. Tarihi yapı, mescide dönüşmesinin akabinde geçen iki yıllık süreçte İmparator Kapısı’nın hasar gördüğü, bir su haznesinin kırıldığı, ziyaretçilerin duvarlarından alçı kopardığı, mermerlerinin paklık sırasında çatladığı üzere çeşitli manzaralarla gündeme gelmişti. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis de, nisan ayında UNESCO yöneticisi ile görüştüğünü, Ayasofya’nın mescide dönüştürülmesinden sonra hasar aldığını aktardığını belirterek Türkiye’den açıklama isteneceğini kaydetmişti. Ayasofya, artık de Yunan Arkeologlar Derneği’nin (SEA) UNESCO’ya yazdığı bir açık mektupla gündemde. 22 Ağustos’ta internet sitesinden açık bir mektup yayımlayan SEA, Ayasofya ile ilgili savları sıralayarak, UNESCO Genel Müdürü Audrey Azoulay’a tarihi yapıyı korumak için ‘zorla müdahale etme’ davetinde bulundu. Mektubunda yapının mevcut idaresini ‘yıkıcı’ olarak nitelendiren SEA, UNESCO’ya “Dünya kültür mirası anıtı için yalnızca risk oluşturan mevcut durumu bilakis çevirmek için UNESCO’dan şiddetle müdahale etmesini istiyoruz” tabirleriyle seslendi. Dernek, argümanlarına destek olarak Türkiye’de ve yurt dışında yayınlanan haberlerin linklerini de paylaştığı açık mektubunda, ayrıyeten şu sözleri kullandı: “Ziyaretçilerin kontrolsüzlüğü ve güvenliğin olmaması, anıtın korunması konusundaki ihmalkârlığı gösteriyor.” Mevcut idarenin Ayasofya’yı gereğince koruyamadığı görüşünün aktarıldığı mektupta “Ziyaretçilerin denetim eksikliği ve güvenlik çalışanının yokluğu, anıtın korunmasına ilgisizliğe tanıklık ediyor ve eşsiz anıtın korunmasını ziyaretçilerin iradesine bırakıyor. Haklı olarak, eşsiz Ayasofya’nın geleceği hakkında Türkiye içinde ve global seviyede telaşlar var.” Mektupta ayrıyeten, Kariye Müzesi’nin cami olarak yine açılabilmesi için şu anda yürütülmekte olan çalışmalardan telaş duyulduğu da kaydedildi. Kelam konusu açık mektubun ortaya çıkmasının akabinde Türkiye’de mevzuyla bağlantılı rastgele bir kurumdan şimdi bir açıklama yapılmadı.
İLK YANIT ‘TÜRKİYE’NİN MÜLKÜDÜR’ OLMUŞTU
Türkiye, 2020’DE daha evvel müze statülerine sahip Ayasofya’ya ve akabinde da Kariye’ye cami statüsü vermişti. Dünya Mirası Komitesi ise Çin’de düzenlenen Genişletilmiş 44. Oturumu sırasında, yapılan bu değişikliklere ait Türkiye’den 1 Şubat 2022’ye kadar bir rapor sunmasını istemişti. Hususla ilgili açıklama yapan Dışişleri Bakanlığı ise, Ayasofya ve Kariye mescitlerinin hangi emelle kullanılacağı konusunun “Türkiye’nin egemenlik haklarıyla ilgili” olduğu belirtilerek, şunları kaydetmişti: “Türkiye, mevcut uygulamalar, alandaki durum ve İstişare Misyonu raporlarıyla uyumsuz; önyargılı, taraflı ve siyasi saiklerle kaleme alındığı anlaşılan UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin İstanbul’un tarihi alanlarına yönelik kararının bahisle ilgili hususlarını reddetmektedir.”
FATİH SULTAN MEHMET’İN ‘SAYGISI’ HATIRLATILDI
SEA derneği mektupta ayrıyeten Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethettiğinde Ayasofya’ya ziyan verilmesine müsaade vermediği hatırlatarak, şunları yazdı: “Askerlerinden birinin Ayasofya’nın tabanından mermer bir levhayı kaldırmasını engellediğini belirtmek isteriz. Sultan, Ayasofya’nın hamisi olarak hareket etti. Ve sahiden de, eski Hıristiyan tapınağının pahasına hürmet duyan, onu bir Müslüman ibadet yeri haline getirdiğinde işletilmesi için kıymetli bir servet elde etmişti. Ayasofya, ismine de hürmet duyan Osmanlı’nın renovasyon teşebbüsü sayesinde, Osmanlı devrini yeni bir altın çağı tanıyarak geçti. Ayasofya onun ismine bu feci idareye maruz bırakılamaz.” Tarihçiler, Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethettiğinde birinci Cuma namazını Ayasofya’da kıldığını belirtiyor. Fatih Sultan Mehmet’in bu sırada Ayasofya’daki bir mermeri sökmeye çalışan bir yeniçeriyi görünce ‘Bunu niçin yapıyorsun’ diye sorduğunu, aldığı ‘din adına’ karşılığının akabinde yeniçeriyi azarladığını tabir ediyor.