Ahmet Yeşiltepe/Analiz haber
Her ne kadar NATO üyesi bir ülke olarak hareket alanı kısıtlı üzere görünse de yeni koşullar ve değişen dinamikler nedeniyle Türkiye, Şanghay İşbirliği Örgütü’ndeki kapasitesini gözden geçirme gereksinimi hissetti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan örgüte Türkiye’nin ilgisini 2005 yılı başında Kazakistan’a yaptığı ziyarette açıkladı. Yıllar içerisinde bu ilgi, somut işbirliği arayışına dönüştü.
Nihayet, Erdoğan, Vladimir Putin’le 18 Temmuz 2012’de Moskova’da yaptığı görüşmede bahisle ilgili kanılarını şöyle aktardığını söyledi; “Zaman vakit bize takılıyorsun, dedim Putin’e. AB’nde ne işin var diyorsun… O vakit ben de artık size takılayım. Haydi gelin bizi Şanghay Beşlisi’ne dahil edin, biz de AB’ni gözden geçirelim, biçiminde kendisine bir latife yaptım.”
ERDOĞAN: TÜRKİYE’NİN HER MASADA YERİ OLMASI GEREKTİĞİNİ DÜŞÜNÜYORUZ
Bu açıklama, “Türkiye bir eksen değişikliğine mi gidiyor”, sorusunu akıllara getirirken, alevlenen tartışmalara yeniden Erdoğan son noktayı koydu; “Çok açık ve samimi söyleyeyim, bizim için aslında AB sürecini unutmak, kaybetmek diye bir şey kelam konusu değil. Ancak Türkiye’nin, çıkarları doğrultusunda her masada yeri olması gerektiğini düşünüyoruz.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Türkiye’nin, çıkarları doğrultusunda her masada yeri olması gerektiğini düşünüyoruz” dedi. Şanghay İşbirliği Örgütü 2008 yılındaki Duşanbe Zirvesi’nde, örgütle irtibat kurmak isteyen ve gözlemci pozisyonunda olmayan üçüncü ülke ve memleketler arası kuruluşlarla alakaların kurumsal bir çerçeveye oturtulması hedefiyle, “Diyalog Paydaşlığı Statüsü” ismi altında yeni bir sistem ihdas etti.
Bu statü, gözlemci statüsüne sahip olmayan üçüncü ülkelerin Örgüt’le belli alanlarda “sınırlı işbirliği yapmalarına” imkan sağlayacaktı.
Kurumsal bağın derecesi bakımından; “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer alıyordu.
Bu sistem Türkiye’nin örgütle bağlarını güçlendirmek için uygun bir tercih olarak öne çıktı. Böylelikle Türkiye Şangay İşbirliği Örgütü’ne 2012’de Diyalog Ortağı olarak katıldı.
Katılım sonrası kararı pahalandıran Çinli akademisyenler ve Rus analistler bu kararın hem örgüt hem de Türkiye açısından bir ihtilal niteliğinde olduğunu belirttiler.
Türk Dünyasının merkezinde giderek güçlenen Şanghay İşbirliği Örgütü Türkiye için bir seçenek olabilir mi, yoksa “yapısal sorunlar” bu seçeneği sadece bir telaffuz olmaya mı mahkum ediyor?
Son devirde örgüt üyeleri ortasında Türkiye’nin “Gözlemci Ülke” statüsüne geçmesi istikametinde bir talebin oluştuğu anlaşılıyor.
“TÜRKİYE’NİN ÖRGÜT İLE GELİŞTİRECEĞİ İLGİLER KENDİ ÇIKARINA OLABİLİR”
Bazı uzmanlara nazaran Türkiye’nin örgütle geliştireceği ilgiler; tarihi ve kültürel bağları olan örgüt üyesi ülkelerle güvenlik, iktisat, ticaret, güç, kültür üzere alanlarda işbirliğini artırması istikametinde; kendi çıkarına bir atak olacak.
Ancak karşı görüşü savunan uzmanlar da; Şanghay İşbirliği Örgütü’nün, Türkiye’nin NATO ve AB başta olmak üzere Avrupa-Atlantik kurumlarıyla onlarca yıldır sürdürdüğü bağlarına bir alternatif olmaması gerektiğini belirtiyorlar. Buradaki yakın temasın eksen kayması olarak algılanacağını vurguluyor ve; Türkiye’nin asıl ticaret ortağı olan Batı’yı kaybetme tehlikesine dikkat çekiyorlar.
Son periyotta örgüt üyeleri ortasında Türkiye’nin “Gözlemci Ülke” statüsüne geçmesi istikametinde bir talebin oluştuğu anlaşılıyor. Türkiye’nin Şangay İşbirliği Örgütü üyelerine ihracatı; toplam ihracatının yüzde 6’sını, bu ülkelerden yapılan ithalat ise toplam ithalatın yüzde 25,7’sini oluşturuyor.
Türkiye 2015 yılında Şangay İşbirliği Örgütü üyesi ülkelere karşı yaklaşık 45 milyar Dolar dışticaret açığı vermiş ki; bu açık birebir yılın toplam dış ticaret açığının yüzde 70 buçuğuna denk.
Diğer yandan, Türkiye’nin toplam ihracatı içinde Avrupa Birliği üyesi ülkelere ihracatının hissesi yüzde 44 buçuk.
Türkiye’nin toplam ithalatı içinde Avrupa Birliği üyesi ülkelerden ithalatının hissesi ise yüzde 38.
Rakamlar, Türkiye’nin ekonomik düzlemde Batıyla ağır alışverişi ve kazanımlarının Şanghay İşbirliği Örgütü’ne nazaran çok daha yüksek boyutlarda olduğu gösteriyor.
Batıyla iktisat, ticaret ve NATO bağlamında askeri taraftan tam bir entegrasyon manzarası veren Türkiye’nin, yeni bir eksende açılıma girişmesi bu sebeplerden dolayı gerçekçi bulunmuyor.
Ama Cumhurbaşkanının da sözüyle; ilgileri Türkiye lehine düzenlemek açısından Şanghay İşbirliği Örgütü’nde varlık göstermek, “değerlendirilmesi gereken bir fırsat penceresi” olabilir.
Bu çıkarlar istikrarı ve hesaplarına bakıldığında, Örgüt içerisinde Türkiye’nin üyeliğinin önemli biçimde ele alındığı biliniyor.
İKİ ANA JEOPOLİTİK EKSENİ BULUNUYOR
Şanghay İşbirliği Örgütü’nde Rusya ve Çin olmak üzere iki ana jeopolitik eksen bulunuyor.
Orta Asya ülkeleri ve Hindistan, Rusya eksenine yakın dururken, Pakistan ve İran Çin eksenine daha yakın görünüyorlar.
Çin tarafından desteklenen İran’ın tam üyelik sürecine karşı, Rusya’nın örgüt içinde güçler istikrarını sağlamak ismine Türkiye’yi davet edebileceği konuşuluyor.
Kimi uzmanlara nazaran, Türkiye’nin ekonomik, siyasi ve askeri gücünü önemseyen Örgüt üyeleri, kendi saflarında yer alacak bir Türkiye için büyük heyecan duyuyor.