Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Antalya Phaselis’te üretimine başladığı halk plajı projesi geçtiğimiz aylarda kamuoyunda büyük reaksiyona neden olurken, medyanın gündeminde de ağır bir biçimde yer buldu. Kelam konusu haberlerde iş makinelerinin antik kente girdiği, kentin tahrip edildiği, müze ve hafriyat takımının misyonunun başında olmadığı ve bu tahribata göz yumdukları halinde argümanlar yer alıyordu.
Peki bu tip uygulamalarla tüm antik kentlerde sıklıkla karşılaşılırken Phaselis neden bu kadar gündem oldu? Phaselis’te başka antik kentlerden farklı olan neydi? Neler gerçek, neler yanlıştı? Aylardır kamuoyunun gündeminden düşmeyen projede misyon alan arkeologlarla, alandaki yetkililerle konuşup yaşananları bir de onlardan dinledik. Lakin neler olduğunu hakikat anlayabilmek için evvel kentin mevcut durumuna bir göz atmakta fayda var:
Öncelikle, bu projenin basın organlarında kullanılan görsellerde yansıtıldığı üzere Phaselis Antik Kenti’nin merkezinde değil, müdafaa alanının Alacasu ve Bostanlık koylarını kapsayan kısmında yer aldığının altını çizelim. Kaldı ki akropolis, tiyatro, agora, hamam ve su kemerleri üzere yapıların bulunduğu antik kentin merkezinde daha evvelki yıllarda inşa edilen modüler tuvalet, duş ve kafeteryadan oluşan yerler esasen gelen ziyaretçilere hizmet veriyor. Yani antik kentin merkezinde şu an rastgele bir yeni yapılaşma yahut tesis imalatı kelam konusu değil.
Phaselis Antik Kenti’nde 1990’lı yıllarda yapılmış olan tuvaletler Yoğun bir ziyaretçi trafiğine sahip antik kentte, yıllardır binlerce ziyaretçinin araçları ile merkeze kadar girdikleri ve kalıntıların en ağır olduğu kısımlardan geçtikleri biliniyor. Kente ve etrafına yakından baktığımızda, merkezdeki antik yapıların tahribatına neden olan bu durumun yanı sıra berbat kullanımın bir diğer boyutunu da Phaselis’in kuzeyindeki Alacasu Koyu’nda izliyoruz. Bu koyda halkın mecburî muhtaçlıklarını orman içinde yahut denizde gideriyor olması nedeniyle alana yayılan kokuyu ve biriken tuvalet kağıtlarının boyutunu anlatmak imkânsız. Phaselis’in çabucak batı tarafında bulunan Bostanlık Koyu’nun kullanım formu ve kaidelerine dair izlenimlerime ise ayrıyeten değineceğim.
‘ARAÇLAR ANTİK KENTİN MERKEZİNE GİRMEMELİ’
Aylardır tenkitlere mevzu olan proje, Phaselis kent merkezine kadar giren ziyaretçi yükünü azaltarak, Alacasu ve Bostanlık koylarına yönlendirme argümanında. Gerçekten husus ile ilgili görüşüne başvurduğumuz uzmanlar, yaz aylarında antik kentin günlük 10- 12 bin civarında olan ziyaretçi yükünün kente ziyan verdiğini, bu nedenle kentin iki yanında bulunan koylarda bu türlü bir projenin uygulanmasının artık kaçınılmaz olduğunu söz ediyorlar.
Uzun yıllardır Antalya Müzesi’nde çalışan bir müze uzmanı şunları söylüyor: “Çoğunluğunu kültür turizminden çok deniz tatiline gelenlerin oluşturduğu ziyaretçilerin, bu projeyle birlikte antik kentin merkezinde saatlerce beklemek yerine Alacasu ve Bostanlık koylarına gideceklerini umuyoruz. Lakin bu projenin gayesine ulaşabilmesi için Phaselis’te muhakkak bir kısımdan sonra araç girmesine müsaade verilmemesi gerekiyor. Zira lakin belirli bir yerden sonra araçlar antik kentin merkezine girmezse, biz bu kenti o vakit müdafaaya ve kurtarmaya başlarız. Lakin araçlar, bu koylar açıldıktan sonra da Phaselis kent merkezine kadar girmeye devam ederse bu projenin hiçbir karşılığı olmaz.”
Yaz aylarında araçlarıyla Phaselis Antik Kenti’ne gelen ziyaretçiler ve tarihi su kemerleri ‘BU HALİYLE HAYLİ TEMİZ BİR PROJE’
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Alacasu ve Bostanlık koylarında başlattığı halk plajı projesi ile üretimi planlanan kafeterya, otopark, duş ve tuvaletlerden oluşan yerlerin tabanına beton döküldüğünü medyadan izledik. Devamında Phaselis Antik Kenti’nin müdafaa alanındaki iki koyda iş makineleriyle başlatılan bu beton kullanımı kamuoyunda reaksiyonlara neden oldu. Çevreciler çalışmanın tahribata neden olduğunu belirterek imza kampanyası başlatırken, Kültür ve Turizm Bakanlığı ise doğaya ve tarihi yapıtlara rastgele bir halde ziyan verilmesinin kelam konusu olmadığı istikametinde açıklama yaptı. Gelen reaksiyonların akabinde ahşap ünitelerin konulacağı yerdeki taban suyunu minimize etmek hedefiyle dökülen 30 cm kalınlığında beton temellerden kimileri iş makineleriyle kırılıp kaldırılırken yapılması düşünülen ünitelerin de asgarî seviyeye indirildiği tabir edildi.
Alacasu Koyu’nda yapılan tuvaletler Sonuç olarak kamuoyunun haklı reaksiyonu ve Phaselis Hafriyat Başkanlığı’nın da itirazlarıyla birlikte yetkililer bu duruma duyarsız kalmadı. Yanlış uygulamadan geri dönüldü ve betonlaşmaya müsaade veren proje yenilenerek revize edildi. Pekala, iki proje ortasındaki fark neydi? Ne yazık ki çok sayıda ören yeri projesinde şahit olduğumuz üzere beton kullanımı sebebiyle geri dönüşü güç bir inşaat uygulaması gerçekleştirilecekti. Yeni proje ile birinci projede planlanan yürüyüş yolları dahil iptal edildi. Ahşap yapılar toprağı kazmadan soketler üzerine konuldu. Hakikat olan da buydu. Kaldı ki ya buraları hiç kullanmayacağız ya da koruma-kullanma istikrarını gözeterek taban gereksinimler için makul ölçüde, kalıcı olmayan portatif yapılara müsaade vereceğiz. Anladığımız kadarıyla ikinci projede bu konulara da dikkat edilmiş. Bu haliyle Türkiye’deki başka sit alanları ya da ören yerlerinde yapılanlara nazaran hayli günahsız bir proje bile diyebiliriz.
Alacasu Koyu’ndaki duş ve soyunma kabini ‘BOSTANLI KOYU’NDA SOKETLERİN KONULDUĞU HER YER KUMDU’
Bu süreçte mahkemenin yürütmeyi durdurma kararına karşın çalışmaların devam ettiğine dair haberler de sık sık basında yer aldı. Hafriyat alanından bir yetkili, birinci projeye yapılan itirazların akabinde ikinci bir proje yapıldığını ve yapılan çalışmaların bu ikinci proje uyarınca devam ettiğini vurguluyor:
“Mahkemenin projeyi durdurma kararı, Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 13/10/2022 tarih ve 14634 sayılı kararına yani birinci projeye yönelikti. Biz mahkeme tarafından durdurulan birinci projeye değil, revize edilen ve konsey tarafından onaylanan ikinci projeye devam ettik. Çalışmaları durdurmamız için hukuksal olarak bir sebep yoktu. Fakat tek bir gazeteci bile bu ayrıntıya yönelik rastgele bir şey yazmadı. Ayrıyeten bu süreçte Alacasu ya da Bostanlık koylarında yapılan çalışmalarda rastgele bir kültür varlığına rastlanmadı. Zira proje başlamadan evvel gerekli denetimler yapılarak bu alanlar seçilmişti. Bostanlık Koyu’nda ise hiç hafriyat yapılmadı diyebiliriz. Zira bu koyda soketlerin konulduğu her yer kum yani dolguydu. Burada soket ölçülerinde bir alan çok kolay bir biçimde düzenlenerek kürekle yalnızca kum çıkartıldı. Alacasu’da da benzeri halde, projenin revize edilmesiyle birlikte hafriyat çalışmaları el ile denetimli formda gerçekleştirildi. Foseptik tankının konulduğu yerde açılan çukur içinden ise çok sayıda çöp poşeti çıktı. Muhtemelen çok evvelden orada bulunan çöpler o çukura doldurulmuş, üstü toprakla kapatılmıştı.”
Bostanlık Koyu’nda soketler üzerine konulan büfe Ağaç kesme tezlerine karşı ise, “Ağacın kesilmesi ile budanması çok farklı şeyler” diyen bir yetkili kelamlarına şöyle devam etti: “Burada hiç ağaç kesilmedi. Hatta hafriyatla birlikte bırakın ağacı hiçbir kökün uzantısının kesilmesine bile müsaade vermedik. Borular köklerin altından geçti. Böylece ağaçların köküne dahi dokunmadık. Aslında burada bırakın 1. derece sit alanlarını, ören yerleri ile karşılaştırdığınızda bile geri dönüşü çok kolay yalnızca insani muhtaçlıkları karşılayacak yerler inşa edildi. Alacasu Koyu’nda, duş, tuvalet, kafeterya, pak su deposu ve foseptik tankı yapıldı. Onun dışında diğer hiçbir yapı yok. Bostanlı Koyu’nda ise sayıca bunların çok daha azı yapıldı.”
Ağaç köklerine ziyan vermeden geçirildiği belirtilen borular. Anlatılanlara ve ulaştığımız evraklara nazaran, ikazlar işe yaramış ve ne yazık ki çok sayıda ören yerinde de kullanılan beton gereç iptal edilerek bu yanlıştan geri dönülmüş. Pekala neden bunu olumlu bir gelişme olarak kayda geçmemiz gerekirken reaksiyonlar hala devam ediyor? Yazının başında da belirttiğim üzere Bostanlık Koyu’nun kullanım haline dair dikkatimizi çeken değişik bir duruma değinerek devam edelim.
‘SUNDANCE’İN BULUNDUĞU ALAN DA ANTİK KENTİN BİR PARÇASI’
Konuyu biraz daha ayrıntılı formda araştırdığımızda karşımıza bir isim çıkıyor: Deniz Soyarslan. Sürecin başından beri Phaselis’ime Dokunma Hareketi sözcüsü, tabiat aktivisti ya da Phaselis Müdafaa Çalıştayı üyesi olarak ismini sıkça duyduğumuz Soyarslan, Antalyalı milletvekili adaylarından da Phaselis’in korunması için çalışacaklarına dair kelam istemişti. Sundance Camping’in sahibinin eşi olduğunu ve yaklaşık yirmi yıldır kamp alanında yaşadığını söyleyen Soyarslan, tıpkı vakitte kampta fiyatlı yoga dersleri veren bir eğitmen.
Deniz Soyarslan Sundance Camp, tahrip edildiği argümanlarıyla gündeme gelen Bostanlık Koyu’na sırf 300 metre aralıkta bulunan bir kamp alanı. Bostanlık Koyu nasıl Phaselis Antik Kenti’nin müdafaa alanında ve 1. derece sit alanı sonları içindeyse Sundance’in bulunduğu alan da antik kentin bir modülü.
2016 yılı 1. derece arkeolojik sit hududu 2019 ve 2023 yıllarında çekilmiş fotoğraflardan buradaki binaların müsaadesiz olarak inşa edildiğini anlıyoruz. Tekrar edindiğimiz bilgiye nazaran Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün 26.04.2023 tarih ve 15837 sayılı kararı ile Hazine mülkiyetindeki parsellerde müsaadesiz olarak bungalov, duş, tuvalet üniteleri ve kafeterya olarak kullanılan yapılar inşa edildiği anlaşıldığından, 1. derece arkeolojik ilişkin alanında müsaadesiz uygulamaları yapanlar hakkında 2863 sayılı yasa uyarınca cürüm duyurusunda bulunulduğunu ve tüm müsaadesiz uygulamaların kaldırılıp alanın rehabilite edilmesine karar verildiğini görüyoruz.
Sundance Camp alanındaki müsaadesiz yapılaşmalar ‘SİT ALANINDA MÜSAADESİZ FİZİKİ MÜDAHALEDE BULUNANLAR PHASELİS’İ MUHAFAZAYA ÇALIŞIYOR!’
Biraz daha araştırdığımızda Bostanlık Koyu’na gidebilmek için yalnızca bir orman yolunun mevcut olduğunu ve bu yolun da uzun yıllar evvel gerçekleşen bir heyelan(?) nedeniyle kapanmış olduğunu öğreniyoruz. Yani yalnızca Sundance Camp’ın müşterisi olanlar Bostanlık Koyu’nu kullanabiliyor. Zira koskoca koyun diğer bir girişi yok! Şayet kamp alanında kalıp fiyat ödemiyorsanız Bostanlık Koyu’na geçmeniz mümkün değil. Gerçekten Sundance Camp’ın web sitesinde Bostanlık Koyu’nu müşterilere kampın özel mülküymüş üzere tanıtan şu cümlelere yer verilmiş: “Sundance’e ilişkin 1 kilometrelik kıyıda, güneşlenmenin ve pak bir suda yüzmenin tadına varabilir, ayrıyeten deniz gözlükleri eşliğinde su altı canlılarıyla tanışabilirsiniz. Tesise özel olan tuvalet ve duş kabinleri pak ve hijyeniktir. Uygun tatiller!”
Bostanlık Koyu Peki artık ne oldu? Proje ile toprakla kapanmış olan kısım kaldırılarak yol açıldı. Bugüne kadar Bostanlık Koyu’ndan yalnızca Sundance müşterileri faydalanırken artık herkes buradan fiyatsız olarak faydalanabilecek. Münasebetiyle Sundance Camp, bu koyu artık kendi özel plajı üzere kullanamayacak.
Sundance Camp, tuvalet, duş, bungalov konutlar, yoga stüdyosu üzere her türlü yerini oluşturmuş bir turizm işletmesi. Phaselis Antik Kenti sit sonları içinde ve birebir vakitte hazine toprağında, müsaadesiz olarak inşa ettiği yerlerde hizmet veriyor. Bu ticari faaliyeti gösteren ve kendi işletmelerine yapılar inşa ederken nedense hassaslıkları devreye girmeyen tıpkı beşerler, bitişiğindeki Bostanlık Koyu’nda yapılanları bir ekolojik hassaslık içinde eleştirerek Phaselis’i müdafaaya çalışıyor.
‘DOĞAYA VE TARİHE VERDİĞİMİZ ZİYANI MİNİMUMA İNDİREBİLİRİZ’
Çağımızda insanın girdiği bir alanda tabiatın ve tarihin ziyan görmemesi ne yazık ki imkânsız. Kimi vakit rant uğruna tabiata verilen ziyan dehşet verici boyutlara ulaşabiliyor. Türkiye’de çok şey borçlu olduğumuz, büyük bir özveriyle sürdürülen etraf uğraşı sayesinde bu ziyanların boyutlarını bütün çıplaklığı ile görebiliyoruz. Topyekûn bir tahlil için ise insanın bütün hayat anlayışını radikal bir formda değiştirmesi gerekiyor.
Yine de içinde yaşadığımız mevcut şartlarda, tabiata ve tarihe verdiğimiz ziyanı tahminen de minimuma indirebiliriz. Bunu yaparken ikili standarda düşmeden, içtenlikle kendi hissemize düşen sorumlulukları alarak ve uzmanların görüşlerini hor görmeden nispeten makul yollar bulmak mümkün olabilir. Natürel hem tabiatın hem de ören yerlerinin korunması noktasında her vakit tartışma ve görüş farklılıkları olacağını da not düşerek…
‘SUNDANCE CAMP’IN SAHİPLERİ EKOSİSTEMİN BİR PARÇASIDIR’
Son periyotta Phaselis Antik Kenti’nin etrafındaki koylarda yapılan ünitelere karşı kamuoyu oluşturulmasında değerli bir rol üstlenen Deniz Soyarslan’a ulaştık. “İzinsiz bir biçimde bungalov, duş, tuvalet ve kafeterya üzere yapıların inşa edildiği Sundance Camp’ta ikamet ederken, çabucak yanındaki Bostanlık Koyu’nda yapılan projeyi eleştirmek sizce bir çelişki değil midir?” sorusunu yönelttiğimiz Deniz Soyarslan’ın karşılığı şöyle:
“Gönlüm ve kalbim çok rahat. Bir an için bile Sundance Camp’ın rastgele bir biçimde bu ülkeye, bu topraklara zerre kadar bir ziyanı olmadığını kalbimin derinliklerinden biliyorum. O bölgeye, o ailenin nasıl baktığını, nasıl koruyuculuğunu yaptığını bildiğim için içim rahat. O topraklar, şayet o ailenin olmasaydı, insanların bu biçimde kullanabilecekleri bir yer olmazdı. Sundance Camp’ın sahiplerine yapılan çok büyük bir haksızlık ve hukuksuzluk var. O aile, Tekirova çiftliğinin yaratıcısıdır ve oranın ekosisteminin bir modülüdür.”