Eda Saraç
İnsan, kendisiyle, doğduğu yerle nasıl barışır? Varlığını nasıl anlamlandırır? Çocukluğunun elinden nasıl fiyat? Ülkesinden göçüp gittikten sonra ülkesini nasıl hatırlar? Her anı yaşandığı üzere midir, yoksa zihninin hatırlamak istediği üzere mi? Bu ve gibisi pek çok manalı soruyu odağına alan bir belgesel, sessiz sedasız vizyona girdi. Belgeselin Fransızca ismi “Les Enfants Terribles”. Belgesel, Türkçe’ye “Yaramaz Çocuklar” halinde çevrilmiş. Belgeselde yer alan direktörün kız kardeşi, erkek kardeşi ve erkek kardeşinin eşi, birinci dereceden akrabaları olan bu bireyler aslında yaramazlık yapmıyor, yalnızca nefes almak istiyorlar. Ailenin, ülkenin giderek yoğunlaşan muhafazakarlık atmosferinden etkilenmesi, çok yalın ve şeffaf bir halde anlatılmış.
Yönetmenin tıpkı vakitte aile üyesi olması, belgeseli izleyen için daha da ilgi cazibeli ve merak uyandırıcı kılıyor. Açıkçası Türkiye’de gösterime giren son periyot belgeselleri takip etmeye çalışıyorum lakin Türkiye’yi ve geçirdiği değişimi bir ailenin oturma odasından izliyormuş hissi veren bir belgesele denk gelmemiştim daha evvel. Bu minvalde bir aile belgeseli izlediğimi de hatırlamıyorum. “Yaramaz Çocuklar” bu manada “mahrem nedir?” sorusunu tartışmaya açmasıyla da kıymetli bir belgesel olma özelliği taşıyor.
Belgesel, Hatay’ın Keskincik köyünün panoramik bir görüntüsüyle açılıyor. Art planda kız kardeşinin daveti üzerine 20 yıl sonra terk ettiği köyüne Fransa’dan geri dönmüş direktörün sesini duyuyoruz. Açıkçası olay döngüsünü burada tekrar etmek yahut öyküyü olduğu üzere anlatmak kolaycılığına düşmek istemiyorum. Lakin bu belgeselde, yalnızca olmak istediği üzere davrandığı için büyük zorluklar yaşayan bireyler var. Zeynep, örneğin. Çok güçlü ve dirençli bir karakter. Sırf üniversitede okuyabilmek istiyor. Bu ne kadar güç olabilir? Akabinde bir meslek seçimi yapabilmek ve de kendi ayakları üzerinde, bir birey olarak durabilmek istiyor. Aslında yalnızca kendi hayatı hakkında kendisi karar verebilmek istiyor. Bütün bu saydıklarımız, en temel insan haklarından değil midir? Bütün insanların ayrım gözetmeksiniz, bu haklardan faydalanması gerekmez mi? Lakin 2022 Türkiye’sinde bir birey eğitim alma ve kendi yazgısını tayin edebilmek için her türlü tahakkümle gayret etmek zorunda kalıyor. Zeynep’in karakteri, aslında içinde bulunduğu şartların tam karşıtı tarafında gelişiyor ve tahakküme, patriyarkaya, hayatımızda zorla karar sürmek isteyen her şeye karşı bir isyana dönüşüyor. Zeynep’in annesiyle olan diyaloğunu bu memlekette kendi tercihleriyle var olmak isteyen her bireyin izleyebilmesini dilerim. Anneye adeta Sokrates’in soru-cevap yoluyla yaklaşan, annesinin de fikirlerine hürmet göstermeye ve geldiği yeri anlamaya çalışan son derece insancıl bir yaklaşım sergileyen Zeynep’e hayran kalmamak mümkün değil. Tahminen içinde bulunduğu şartlar onu bu kadar zorlamasa, Zeynep’in bu türlü yüksek bir bilince ulaşması da mümkün olmayacaktı. Kendisinin üniversitesini muvaffakiyetle bitireceğinden, yüksek tahsiline devam edeceğinden ve de kendi hayatına ait kararları bağımsız bir biçimde vereceğinden kuşkum yok.
Zeynep’in ağabeyi Mahmut ve Nezahat’a gelince…. Aslında öbür, daha kapsamlı bir yazının konusu olmalılar. Çünkü, onlar da kendi hayatlarına dair kararlar vermek istiyorlar lakin tahakküm onların da bu hakkını elinden alıyor. Lakin birbirini tam olarak tanıyamamış iki birey, birbiriyle nasıl bir ömür geçirebilir ki? Bilhassa, Mahmut’un komşu köyün imamıyla olan diyaloğu da çok sarsıcıydı. İnsan, o diyaloğu izlerken bu üslup toplumsal alaka dinamiklerinden haberdar değilse, bu türlü bir müdahalenin nasıl mümkün olacağını en başında anlayamıyor. Örneğin köy imamlarının evliliklere ve münasebetlere müdahale etme, müzakerecilik yapma hakkı olduğunu bilmediğim için içinde yaşadığım ülkenin farklı bir dokusuna şahit oldum izlerken.
Ezcümle, insanı kendisine döndüren, “aile nedir?” ve “her vakit kutsal mıdır?” , “birey olmak için hangi uğraşlardan vazgeçmek gerekir?” sorularını sorduran bu belgesel Kadıköy Sineması’nda, Moda Sahnesi’nde ve çeşitli Öteki Sinema gösterimlerinde seyirciyle buluştu. Kendi hayatının kahramanı olmak isteyen lakin ülkenin şartları yüzünden kendisini kapana kısılmış hisseden herkesin izlemesini isterim.
Tahakküm nerden gelirse gelsin, ister aileden, ister bir siyasi partiden, isterse bireyin yakınlarından…. “Yaramaz Çocuklar” bu tahakküme karşı yalnız başına olmadığımızı, her vakit bir çaba yolu olduğunu gösteriyor. Direktöre bana ülkenin kanayan yaralarından en temeli olan eğitimde fırsat ve cinsiyet eşitliğini yine güçlü bir formda aklıma düşürdüğü ve bu bahiste neler yapabileceğimi düşündürtmeye başladığı için de ayrıyeten teşekkür etmek isterim.
“Yaramaz Çocuklar”ın şenlik dönemi bitti lakin bir özel gösterimine rastlarsanız kaçırmayın lütfen! Kaçırmayın ve hepimizin hayatı hakkında düşünün…