Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın Habertürk TV’de Kübra Par’ın Açık ve Net programında gazeteciler Aslı Aydıntaşbaş ve Gürkan Güçlü ile birlikte başta dış siyaset olmak üzere gündemdeki soruları yanıtladı.
SUUDİ ARABİSTAN İLE NORMALLEŞME
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Kalın’ın açıklamalarından satır başları:
İki seviyede cevaplamak isterim. Bir teknik olarak Kaşıkçı davası ikincisi genel çerçeve. Milletlerarası bağlantılarda daralmalar ve genişlemeler olur. Bizim Mısır, Ermenistan, Suudi Arabistan’la olağanlaşma devrinden geçiyoruz. Memleketler arası ilgilerde ezeli ve ebedi düşmanlık hasımlık olmaz. Barış yaparsınız yolunuza devam edersiniz. Suudi Arabistan’la Kaşıkçı cinayetine kadar çok önemli sıkıntılarımız yoktu. Bir iki yerde görüş ayrılıklarımız vardı. Kaşıkçı cinayeti büyük bir travma yarattı. Ülkemizde bu biçimde yapılmış olması. Türkiye o periyotta üzerine düşeni fazlası ile yaptığını düşünüyorum. Duyurulması ve dünyada gündem olması. Daha sonra türel bir süreç başladı. Bu hadiseden ötürü Suudi Arabistan’la ilgilerimiz önemli yara aldı. Türkiye Cumhuriyeti topraklarında bu türlü bir cinayete kurban gitmesi es geçilecek, üzeri örtülecek bir şey değildi. Trump açıktan çıkıp ‘Bu husus bizim için bir sorun değildir’ mealinde konuştu. Avrupa’da emsal çıkışlar oldu. Bir vakit sonra geriye çekildiler. Türel süreçle ilgili birkaç basamaklı süreç yaşandı. İsimli süreçlerde ilgili makamların birbiriyle konuşması gerekiyordu. Sonuçta bir öteki ülkenin vatandaşıyla ilgili bir iddianame ortaya koyuyorsunuz. Burada bir sürü hukuksal olarak teknik var. 6706 sayılı Memleketler arası İsimli İşbirliği Kanunu işletildi. Bizim bir vatandaşımız falanca ülkede uyuşturucu kabahatinden idama mahkum ediliyor mesela. Bununla ilgili teşebbüste bulunuyoruz. ‘Mümkünse imkan olmasın, gelsin Türkiye’de cezasını çeksin’ üzere. Bazen hukukun verdiği kimi kararlar kamu vicdanını rahatlatmayabilir. Sonuçta mahkemenin verdiği karara hukuken hürmet duymak zorundayız. Siyaseten ve vicdanen kâfi bulmayabilirsiniz.
KILIÇDAROĞLU’NA REAKSİYON: BU SAKİL BİR İFADE
Bir diğer ülkenin vatandaşlarının yargılanması kelam konusu burada. O bireylerle ilgili Suudi Arabistan’da bir tüzel süreç oldu. Dediğim üzere bizim vicdanımızı rahatlatmayabilir. Tüzel açıdan baktığımızda 6076 uygulandı. Öteki ülkeler de diğer türlü teşebbüsler de yapabilirdi. Bir iki yerde kişisel davalar açıldı. ABD’de öteki yerlerde. Bizim bu davalara dahlimiz kelam konusu olmaz. Ailesinin bir dava süreci olmadı Cemal Kaşıkçı’nın. Katılalım, katılmayalım bir türel süreç işletildi. Bir öteki ülkenin vatandaşların yargılanması kelam konusuydu. Bununla ilgili isimli süreç yapıldı, orada 16 şahısla ilgili mahkeme yapıldı ve cezalar verildi. Münasebetiyle tüzel olarak baktığımızda bu tarafı ihmal etmek lazım. Siyasi olarak bu problem asla kabul edilebilir bir şey değil. Türkiye sert reaksiyon verdi, üzerine düşeni yaptı. Kemal Bey’in ‘üç beş kuruş yapıldı’ tabiri hakikaten sakil söz. Son analizde Suudi Arabistan bölgenin kıymetli aktöre. Bu olaya kadar bizim aşikâr bahislerde görüş ihtilaflarımız olsa bile, bu türlü bir çatışma periyoduna girmedik. Vakit zaman görüş ayrılıkları elbette olabilir ancak ülkemizin çıkarlarını da düşünmek zorundayız. Türkiye’nin pozisyonu, bölge ile münasebetleri, Suudi Arabistan alakalarını büyük fotoğrafı görmek zorundayız. Husumetle yönetemezsiniz dış siyasete.
Onlar diyorlar ki, ‘biz hukuksal süreç işlettik, mahkemeye çıkarttık, şu cezalara çarptırdık’. Bir diğer ülke Türkiye’deki bir küme Türk vatandaşı için bu türlü bir mahkeme kursa, yargılamaya kalksa Türkiye Cumhuriyeti haklı, haksız o vatandaşlarını mahkeme vermez. ‘Beğen beğenme ben burada yargıladım’ der. ABD, İngiltere hangi vatandaşını öteki ülkede yargılanmasına müsaade eder. Çok istisnalar dışında. Harika savaş kabahatleri vs. vardır. Hasebiyle burada bu türlü bir şey oldu. Keşke bu olay hiç yaşanmasaydı. Yalnızca bizim topraklarımızda değil rastgele yerde yaşanmasaydı. Son analizde biz de bu davanın mağduru olduk.
“TÜRKİYE HİÇBİR VAKİT YALNIZ OLMADI”
Değerli yalnızlık sözü o devir çok yanlış anlaşıldı. Tahminen benim yanılgım; daha farklı, net tabir etmeliydim. Kıymetli kısmı pahalı, yalnızlık ismi tek başınalığı söz eden bir şeydi. Onu Türkiye yalnızlaştı diye çekenler oldu. Türkiye hiçbir vakit yalnız olmadı. Türkiye’nin Afrika, Uzakdoğu, Latin Amerika’da Türkiye’nin siyasetleri, duruşu her vakit takdir topladı. Cumhurbaşkanımızın çizdiği adil, vicdanlı, merhametli önder profili bugün tam buna oturduğu için dünyanın neresine giderseniz gidin, rastgele bir Türk vatandaşı oralara gittiğinde, Türkiye Cumhuriyeti’ne ilişkin şahıs, kurum, marka prestij görüyorsa bu duruşun, perspektifin, derinliğin tezahürüdür, yansımasıdır. Türkiye bundan bir şey kaybetmedi. İsrail’le olağanlaşma süreci başladı Türkiye Filistin davasından vaz mı geçiyor? Değil olağan ki. Dış siyasette sıfır toplamlı oyunlar olmaz. Son analizde biz sıfır toplamlı bir oyun olmaktan çok, 360 derece perspektifinden dış siyasete bakabilmenin mümkün olduğunu söyledik. Biz Filistin’in işgaline baştan beri karşıyız, karşı olduğumuzu söylüyoruz. İsrail’de saatlerce ben konuştum. ‘Pozisyonumuz bu, ne Kudüs’ü işgal etmenizi tanıyoruz ne Filistin halkına yaptıklarınızı tanıyoruz’ dedim. Ramallah’ta sayın Mahmud Abbas’ı ziyaret ettiğimde. Orası merhum Arafat’ın fiili hapishane yaşadığı yerdir. Merhum Arafat’ın oturduğu odada sayın Abbas’la görüştük. Abbas ‘sizin İsrail ile münasebetleri düzeltmeniz bizim faydamıza’ dedi. Ermenistan’la neden 1992’de kapıları kapattık? Karabağ’ın işgalinden ötürü. Artık kurallar değişti. Azerbaycan-Türkiye bir ortaya geldi, Karabağ özgürlüğüne kavuştu, Ermenistan’la olağanlaşma sürecini başlattık. Azerbaycan ve Türkiye’nin güç birliği ile sorun ortadan kalktı. Şu anda Ermenistan’la süratli bir olağanlaşma süreci yaşıyoruz. Sıkıntıları çözerek ilerlemek zorundasınız. 3 yıl boyunca Suudi Arabistan’la münasebet kurmadık. İsrail’le, ne vakit Filistin halkına taarruz olsa sesimizi yükselttik, büyükelçimizi çektik. Hepsindeki temel prensip hakkı, hukuku gözetmek. Ülkemizin çıkarlarını, pozisyonunu düşünmek zorundayız. Türkiye’nin güçlü olması mazlum halkların davalarında olmazsa olmaz kuraldır. Türkiye’nin siyasi, ekonomik, jeopolitik olarak sıkıştırıldığı, zayıflaştırıldığı devirde Türkiye’nin buralara olumlu tesir etme bahtınız nedir? Somali’ye gittiğimizde dünyanın Somali diye bir sorunu yoktu. Oraya giderken risk aldık. Orada devam eden savaşın ortasında, terörle çabanın bir ülkeyi bitirdiği, milletlerarası konjonktürün Somali’yi teröre mahkum ettiği bir periyotta, biz tırnak içinde hiç üzerimize görev olmayan halde Somali’ye çıkarma yaptık. Bakın Somali nerelere geldi. Filistinli bunu söylüyor; İsrail ile normalleşmenizi en çok biz istiyoruz diye. Biz Kudüs’te, Gazze’de, Ramallah’ta olmadığımızda o insanların hakkını kim savunacak?
“SORUNLU ALAKALARI YÖNETMEK DURUMUNDAYIZ”
Afganistan’da Taliban’ı tanımadık fakat angaje ettik. Taliban’la en fazla tartışan şahıslardan biri benim. Başınızdaki dar İslam anlayışını gelip topluma empoze etmeleri, kız çocuklarının okula gönderilmemelerine kadar. Büsbütün terk ettiğinizde ne olacak? Biz stratejik geri çekilelim, buralarla hiç ilgilenmeyelim. O vakit denilecek ki ‘siz buradaki mazlum halkları neden savunmuyorsunuz’. AB ile bağlantılarımızda problemli olduğumuz bir sürü husus var. Yönetmek durumundayız. Almanya’da nazi cinayetleri oluyor. Yeri geliyor en yüksek volümle reaksiyonumuzu lisana getiriyoruz. Sayın Cumhurbaşkanı Avrupa’da çıkıyor onlara meydan okuyor, ‘hani sizin değerleriniz’ diye. Bunları kapalı kapılar gerisinde nasıl söylüyorsa meydanlarda da birebir formda söylüyor. Bağ kurmamız, yapılanları olumlamak manasına mı geliyor? O da değil…
“GIDADA TÜRKİYE KİLİT HALE GELİYOR”
Ekonomik şeylere endekslerseniz kategori yanlışı yaparsınız. Bizim ABD, Batı’daki ülkelerle uygun bağlarımız var. Bu otomatikman ekonomik düzgün bağlantılar manasına geliyor mu? Bu bir eko sistem. Rusya ile bir istikrar siyaseti izliyoruz. Otomatikman Rus sermayesi Türkiye’ye geliyor manasına geliyor mu? Rusya ile güç bağlantımız var. Güçte dışa bağımlı olduğumuz için İran’la olduğu üzere Rusya ile ilgiler geliştiriyoruz. Rusya’ya Ukrayna savaşından sonra yaptırım uygulamıyoruz. Elbette ülkemizin çıkarlarını korumak zorundayız. Burada Rusya tarafının da güvenebileceği bir aktörün devrede olması lazım. Herkes köprüleri atarsa Rusya ile eninde sonunda kim konuşacak? Bizim ekonomik ilgilerimiz o denli bir mahiyette ki, yaptırım uygulamak Rusya’dan çok Türkiye’nin iktisadına ziyan verir. Biz net tutum aldık. Şu anda Batılılar da bunu kabullendiler. Jeopolitik münasebetlerle Türkiye’nin konumuna dair bir şey söylemiyorlar. Ukrayna’nın tahıl sevkiyatını yürüttüğümüz bir süreç var. Besinde Türkiye kilit hale geliyor. Avrupalı dostlarımız arıyorlar ‘Bu toplantı ne vakit olacak, sevkiyat başlayacak mı’ diye. Bir kısmı ‘Bu sürecin içinde biz de olalım’ demek için arıyorlar.
“BİR GEMİ UKRAYNA’DAN ÇIKTI”
Bir gemi Mairapol’dan çıktı. Ukrayna’dan limanından çıktı. Şu anda yolda. Birkaç gün içinde Zonguldak’a ulaşması planlanıyor. Bizim askeri heyetimiz Moskova’daydı. O görüşmelerden bu sonuç çıktı. İki tarafın da mutabık kalması halinde İstanbul’da Türkiye-Ukrayna-Rusya-BM toplantısı yapacağız. O toplantıda bu sevkiyatın moderesi konuşulacak. Bir iş planı üzerinde çalışılıyor şu anda. O bölge savaş başlayınca Ukraynalılar tarafından mayınlandı, Odessa limanı. Haklı olarak Rusya işgal eder diye temizlemek istemiyorlar. Bunun yerine bir inançlı koridor, üç tane inançlı koridor önerdiler. Koordinatları belirli, gemiler girip çıkabilir, tahıl sevkiyatını başlatabiliriz dediler. Şu anda Rusya ve Ukrayna tarafı ile müzakerelerimiz sürüyor. En kısa vakitte bu toplantıyı yapmak istiyoruz.
Rusya kendi tahıl eserlerini de çıkartmak istiyor. Benim gemilerim memleketler arası sulara çıktığında rastgele sıkıntıyla karşılaşmasın diyor. Milletlerarası sigortası sigortalamadığı için gemiler çıkamıyor. Prensipte Cumhurbaşkanımız, sayın Putin’e açtı. ‘Çıkarsınlar pürüz olmayız lakin biz de eserleri çıkarmalıyız’ dedi. Bu ülkelerin temsilcileri ve BM ve bizim olacağımız yapıda görüşülecek. Bu Ukrayna savaşının alt başlıklarından bir tanesi. Şu anda herkes sevkiyatın başlamasını istiyor. Farklı sayılar söylem ediliyor. Şu anda toplamda Rusya ve Ukrayna’nın 40 milyon tona yakın tahıl olduğu sav ediliyor. Bu olağan önemli sayı. Bu dünyada yüzde 30-35’lik sayıya tekabül ediyor. O koridorun belirlenmesi, gemilerin sevkiyata başlaması 3-4 haftalık bir süreç.
“TÜRKİYE STRATEJİK POZİSYON ELDE EDECEK”
Toplam 22-23 gemi var ancak hepsi bizim değil. Bize gelecek olan gemiler var. Bize yararı şu olacak; kendi tahıl ihtiyacımızla ilgili rahatlama getirecek. Bu sevkiyat Türkiye üzerinden yapıldığı için Türkiye stratejik pozisyon elde edecek. O gemiler Boğaz’dan geçecek. Biz nasıl Ukrayna ve Rusya tarafları ortasında birinci kapsamlı masayı İstanbul’da kurduysak, tahıl sevkiyatı konusunda birinci kere iki ülkeyi bir ortaya getireceğiz. Biz Rusya’nın işgalini söylüyoruz, açık ve net. Savaş uzadıkça çok daha maliyetler üretecek. İki tarafı bir ortaya getirmek için çaba sarf eden öbür bir ülke de yok açıkçası. Savaş ortamında bile belirli hususlarda işbirliği yapılabileceğine bir örnek teşkil edecek.
Biz ateşkesin ötesinde bir barış müzakere sürecinin önemli manada başlaması için uğraşıyoruz. Şu anda maalesef objektif koşullar buna müsait değil. İki taraf da şu anda masaya oturma konusunda bir zihni açıklığa ve siyasi iradeye sahip değil. Çeşitli sebepleri var. Ukrayna ‘ülkemin üçte biri işgal altında iken masaya oturmayı hakikat bulmuyorum’ diyor. Rusya da ‘Oradaki konumumu tahkim ediyorum, masaya oturduğumda çok daha güçlü halde oturacağım’ diyor. Ne vakit başlayacağını bilmiyorum. Kehanette bulunmak istemem. Askeri çatışmalar ne kadar devam eder, kestirmek güç. Savaş uzadıkça maliyet çok daha artacak. Daha sonra ateşkes, barış, kalıcı barış adımları çok daha sıkıntı hale gelecek. Bu çeşit büyük ihtilaflarda her şeyi kuşatan, ihtiva eden tek bir barış mutabakatı kurmak, yapmak, uygulamak kolay bir şey değil. Bunun yerine bazen modüllü bir kurgulamanız daha manalı hale gelir. Burada dondurma durumu, burada müzakere yapalım, burada tahıl sevkiyatı üzere.