EPAAralık ayında dolar/TL kurunun 18’e ulaşması sonrasında devreye sokulan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sistemi ile kısmen sakinleşen ve 12 TL düzeylerine kadar düşen kur, tekrar 17’yi aştı.
KKM’ye dair tasalarımı daha birinci yürürlüğe girdiği sırada da paylaşmıştım. O yazıda makus senaryoyu şu biçimde tanımlamıştım:
“Kötü senaryoda KKM döviz talebindeki artışı durduramaz. Bu durumda kur artışı Hazineyi ve TCMB’yi önemli bir genişleme zorunda bırakır. Şayet vergilerde bir artış olmazsa (ki seçim öncesi bu mümkünlük yok denecek kadar az) bütçe açığı artar. Bu durum, sonu hiperenflasyona kadar giden bir süreçle sonuçlanabilir.”
Bugün geldiğimiz nokta makûs senaryoyla epey uyumlu.
KKM’nin Hazine’ye yüklediği ek yük 157 milyar TL olarak hesaplanıyor.
Enflasyon resmi sayılarla yüzde 74 düzeyine ulaştı, ileriye yönelik beklentiler daha da artacağını gösteriyor.
KKM’nin kuru tutmakta giderek zorlandığını görüyoruz.
Peki kurdaki kıymet kaybı hafta başından beri neden ivmelendi?
Bu soruya yanıt ararken, KKM’nin sürdürülebilirliğine dair telaşlar, artan cari açık, giderek sıkışan küresel piyasalar üzere daima konuştuğumuz kırılganlıklara ek olarak hafta başında gelen iki kıymetli siyasi demecin altını çizmek isterim.
Zira her iki demeç de siyaset duruşunda geri adım atılmayacağına, mevcut enflasyonist baskıların artarak devam edeceğine, bu durumun da kuru zorlayacağına işaret ediyor.
1: FAİZ İNDİRİMLERİNİN DEVAMI GELECEĞİ SİNYALİ
Cem Çakmaklı ve Gökhan Şahin Güneş’le bir arada yaptığımız araştırma yalnızca faiz indirimi değil, faiz indiriminin geleceğine dair sinyallerin bile kurda bir zayıflama yarattığını, tahvil faizlerini yükselttiğini gösteriyor.
Çünkü piyasalar faiz indirimi sonrası enflasyonun ve genel risk priminin artmasını bekledikleri için bu olumsuz tablonun TL’yi zayıflatmasını bekliyorlar.
Bu yüzden hükümet kanadından gelen “faizler düşmeli” demeçlerini takiben dolar/TL kuru yükseliyor.
2017 öncesinde faizlerin inmesi gerektiğine dair siyasi demeçleri takiben TL ortalama yüzde 20 bedel kaybederken bu sayı ilerleyen yıllarda yüzde 30’a çıkıyor.
Yani siyasi baskıların birikimli tesiri Merkez Bankası kredibilitesinde daha ağır bir erozyon yaratarak olumsuz fiyatlamayı da artırıyor.
6 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faizi düşürmeye devam edeceğiz” demecini bu açıdan değerlendirdiğimizde piyasaların geçmişte verdiği reaksiyon ile dengeli hareket ettiğini gözlemliyoruz.
2: ‘ENFLASYONLA BİR ARADA BÜYÜME’ TERCİHİ
ReutersGeçen günlerde Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, “enflasyonla birlikte büyümenin” siyasi bir tercih olduğunu söylerken “Yoksa enflasyonu düşürmek için çok sert önlemler alabilirdik. Yüksek faiz artışı yapardık” tabirini kullandı.
Nebati’nin bu kelamlarının olumlu ve olumsuz iki boyutu var.
Olumlu tarafından bakacak olursak bakanın kelamları hükümetin duruşunda hayli “ortodoks” bir dönüşe işaret ediyor.
Enflasyonu düşürmek için yapılması gerekenin faizleri yükseltmek olduğunu, lakin faiz artışı ekonomiyi yavaşlatacağı için hükümetin bunu tercih etmediğini söylüyor.
2021’in son çeyreğinden itibaren 5 puanlık faiz indirimine gidilirken hükümet kanadı ve Merkez Bankası bu biçimde enflasyonun da düşeceğini tez eden “heteredoks” bir anlayışı savunmuştu.
Dünya genelinde uygulaması olmayan ve iktisat disiplinine karşıt düşen bu görüş maalesef enflasyonu düşürmedi.
Ortodoks siyasetlerin öngördüğü formda enflasyonda çok önemli bir artış ile sonuçlandı.
KISA VADELİ ‘KILIF’ GERİ TEPEBİLİR
Geçen günlerde Koç Üniversitesi-TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu olarak düzenlediğimiz aktiflikte siyaset faizi ve enflasyon ortasında müspet bir ilgi olduğunu tez eden Neo Fisher yaklaşımının fikir liderlerinden Profesör John Cochrane’i ağırladık.
Prof. Cochrane de kelam konusu yaklaşımın yepyeni Fisher eşitliğinde olduğu üzere uzun vadeli bir münasebete işaret ettiğini ve kısa vadeli siyaset atılımlarını motive etmek için bir “kılıf” olarak kullanılmasının geri tepebileceğini, teori ile uyuşmadığını not etti.
TÜSİADBakan Nebati’nin kelamlarını bu açıdan değerlendirdiğimde, hükümetin Türkiye’de aslında yanlış yorumlanmakta olan Neo Fisher yaklaşımından vaz geçtiği sinyalini verdiği için olumlu bir gelişme olarak görüyorum.
Ortodoks siyaset anlayışında buluşmak elbet ki bir ilerleme.
Ancak tekrar ortodoks iktisat siyaseti “enflasyon ile beraber” büyümenin son derece riskli olduğuna işaret ediyor.
TÜRKİYE’DEKİ ENFLASYONUN İKİ NEDENİ
Ülkemizde deneyim ettiğimiz enflasyon iki temel sebepten kaynaklanıyor:
Arz istikametli baskılar esasen faizin düşük kalması sonucu TL’nin zayıflaması ile ithal ettiğimiz orta malı fiyatlarındaki artışı yansıtıyor.
Talep istikametli baskılar ise düşük faizin borçlanma ve harcamaları teşvik etmesinin bir sonucu.
Getty Images İzmir Limanı Yani her iki sebebin kökünde de düşük faiz tercihi yatıyor.
Enflasyon bir iktisadın “yavaşla” sinyalidir, kendi kendini soğutma uğraşıdır.
Ortodoks anlayışta merkez bankaları enflasyonist baskılar arttığında faizleri üst çekerek iktisadın bu uğraşına dayanak verirler.
Çünkü fakat o vakit enflasyonu kalıcı hale getirmesi engellenir.
Aksi takdirde talep yavaşlasa da enflasyon kendi kendine düşmeyecektir.
YANGINA KÖRÜKLE GİTMEK
Eğer “enflasyonla bir arada büyüme” tercihi yapılırsa bu durum kısa vadede iktisadın kendi kendini soğutma gayretlerini baskılamaya çalışır.
Yükselen enflasyon talebi geri çekerken düşük faiz ortamı talebi tekrar canlandırmayı dener.
Yani ortodoks anlayış enflasyon yaşanan ülkeyi soğutmak gerektiğini söylerken “enflasyonla birlikte büyüme” gayreti yangına körükle gitmek manasına gelir.
Toparlayacak olursak, yüksek enflasyon ortamında hükümet kanadının faiz indirimleri ile büyümeyi desteklemeye devam edeceği sinyalleri hiperenflasyon tasalarını artırarak piyasalardaki tedirginliği artırıyor.
Sürdürülemez ve sonu belgisiz bir yolda devam edildiği inancının altını çiziyor.
YOKSULLAŞAN HALK TÜKETEMEZ
Getty ImagesSon kelam olarak bir noktanın tekrar altını çizelim:
Şüphesiz hiçbir ülke iktisadını gereksiz yere daraltmak, istihdamı azaltmak istemez.
Ancak enflasyon nüfusun yüzde 100’üne fakirleşme olarak yansırken “enflasyona karşın büyüme” eforu işsizlik oranında birkaç puanlık bir azalışın ötesinde yarar sağlamaz.
O yarar da giderek azalır, zira enflasyonla büyüme sürdürülemez.
Yoksullaşan halk tüketemez, enflasyon ortamı yatırımcıyı ürkütür.
İşte bu nedenlerle ortodoks iktisadi görüş “enflasyonla büyüme” kavramının üzerini çizer.
Önceliği enflasyonu düşürmeye verir.
Çünkü enflasyon düştükten sonra gelecek büyüme sağlıklı ve sürdürülebilir olur.
Kısa vadede bir bedeli olsa da bu tercih sonucunda uzun vadede herkes çıkarlı çıkar.