Haber7 / Abdurrahman Koç
Birçok Avrupa ülkesi şimdi seçimlerin tekrarı yaşanmadan krizle yüzleşti. Hükümet kurma süreçleri ayları buldu, birçok istifa ve güvenoyu krizleri baş gösterdi. Sistemin doğal sonucu olan koalisyon partilerinin siyasalları, koltuk paylaşımında birden fazla defa uyuşmazlıklar yaşadı. Yaşanan krizler, Avrupa ülkelerinin prestij kaybetmesine neden oldu. Türkiye’de 2018’de yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ise projelerin hayata geçtiği, ülkenin vakit kaybetmediği ve daha sağlıklı bir işleyişin olduğu bir sistem olarak öne çıktı. Geçmişte parlamenter sistem ve koalisyonlardan büyük acılar çeken Türkiye, bugün uluslararası arenada önemli manada kelam sahibi oldu.
Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya ve İspanya’dan sonra bu sefer de İtalya hükümet kriziyle karşı karşıya kaldı. Koalisyon ortaklarından güvenoyu oylamasında gerekli dayanağı alamayan İtalya Başbakanı Mario Draghi istifa etti. Draghi’nin istifasını kabul eden Cumhurbaşkanı Sergio Mattarell parlamentoyu da lağvetti. Ülkede erken seçime gidilmesi kararı alındı. İtalya Parlamentosu, 2020’de masrafların fazla olması nedeniyle küçülmeye gitmiş, Temsilciler Meclisi’ndeki sandalye sayısı 630’dan 400’e, Senato’daki sandalye sayısı 315’ten 200’e düşürüldü.
Koalisyon hükümetlerine taban hazırlayan parlamenter sistem nedeniyle, birçok Avrupa ülkesinde uzun soluklu hükümetler kurulamıyor veyahut aylar süren görüşmeler sonucunda azınlık hükümetleri zorla hayata geçiriliyor.
“PARLAMENTER SİSTEM, DAİMA İDARE KRİZİ OLUŞTURUYOR”
Uluslararası Stratejik Analiz ve Araştırmaları Merkezi (USTAD) Başkanı Müftüzade Ahmet Akgül, bahisle ilgili Haber7’ye şu değerlendirmelerde bulundu:
Türkiye’de parlamenter sistem daima olarak yönetim krizi oluşturan bir sistem olmuştur. 1950’lerden günümüze gelinceye kadar istikrarlı hükümet kurulamamasından kaynaklı ortaya çıkan krizleri gidermek için defalarca yasal ve anayasal düzenlemelere gidildi. Hakeza sistemin temsilde adaleti sağlayamayışından kaynaklı seçim kanununda birçok sefer değişikliğe gidildi.
Ne yazık ki, bu düzenlemelerin hiçbirisi temsilde adalet sağlayamadığı üzere ülkeyi koalisyon hükümetlerin iç ve dış çalkantılardan da kurtaramadı.
BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE’NİN YÜKSELEN İMAJI
Bugün geldiğimiz noktada Türkiye’de kendine mahsus yeni bir başkanlık sistemine geçmiştir. Birinci başlarda bu yeni sistemin bir grup eksiklerini olması yahut yeni olması hasebiyle birtakım aksayan taraflarının ortaya çıkması olağandır. Bunlar vakitle düzeltilir. Ancak son yıllarda başkanlık sistemi ile birlikte savunma sanayi ve dış politika başta olmak üzere pek çok alanda süratli ve ülkenin faydasını gözeten kararlar alındığına şahit oluyoruz. Bu kararlarda ne kadar isabet ettiğini de ülkeler ortasında yükselen bir Türkiye imajından net bir biçimde anlayabiliyoruz.
“AVRUPA ÜZERİNDEN PARLAMENTER SİSTEM GÜZELLEMESİ ANLAMSIZ”
Kamuoyunda ve siyasi partiler nezdinde bu sistemin hala tartışılıyor olması normal karşılanmalıdır ancak parlamenter sisteme güzellemeler yaparken bunu kalkınmış ülkeler yani Avrupa Birliği ülkeleri üzerinden yapmak anlamsızdır. Çünkü Avrupa ülkelerinin İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki parlamenter sistem tecrübelerine baktığımızda onların sanayi ve üretim alanındaki kalkınması ile yönetimsel istikrarın hiçbir vakit muadil gittiği söylenemez. Yaklaşık 70 yıllık Avrupa parlamenter sistem deneyimin tabiri caizse güllük gülistanlık bir halde yürüdüğünü sav etmek iş bilmez bir anlayıştır
“BUGÜN AVRUPA BİLE KENDİNE ÖBÜR BİR SİSTEM ARIYOR”
Bu argümanın tutarsızlığını sadece İspanya, Fransa, Belçika, İngiltere ve İtalya üzere ülkelerde son yıllarda yaşanan siyasi istikrarsızlık bakarak söylemek mümkündür. Avrupa’da parlamenter sistemin uygulandığı İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana bu ülkelerin birçoğunda onlarca koalisyon hükümeti kurulmuş tekraren seçim sistemi tartışması ve düzenlemesi yapılmış en nihayetinde bugün geldiğimiz noktada önemli krizler ortaya çıkmıştır. Örnek olarak gösterilen Avrupa’da da bu sistemin çöktüğü İtalya’daki geçtiğimiz günlerde yaşanan hükümetin istifası ile daha net anlaşılmıştır.. Bizde geçmişte sıkça yaşanan seçimin yenilenmesi, hükümetlerin kurulamaması istikrarlı bir yönetimsel yapının oluşturulamaması üzere birtakım krizler Avrupa’da tekraren yaşanmıştır. Bugün Avrupa bile daha yeterli bir sistem arayışındayken Türkiye’de parlamenter sisteme Avrupa örneği gösterilerek haklılık oluşturulmaya çalışılması anlamsız bir çaba üzere durmaktadır
299 GÜN SÜREN HOLLANDA SİYASİ KRİZİ
Hollanda’da 2021’in mart ayında yapılan genel seçimlerin akabinde yaşanan koalisyon krizi, 299 gün sürmüştü.
Hükümeti kurmakla görevlendirilen İçişleri Bakanı Kajsa Ollongren’in ikinci çeşit görüşmelerindeki birtakım bilgileri sızdırması nedeniyle koalisyon görüşmeleri tıkanmıştı. Başbakan Mark Rutte’nin, 4 koalisyon ortağından Hristiyan Demokrat Partisi milletvekili Pieter Omtzigt’in durumuyla ilgili “başka yerde görev” tabirini kullanması ve sonradan bu kelamı hatırlamadığını söylemesi, tüm parti başkanlarının reaksiyonunu çekmişti.
Bunun üzerine hükümeti kurmakla görevlendirilen Ollongren ve Senato Üyesi Annemarie Jorritsma görevlerinden istifa etmiş ve kriz derinleşmişti.
Son olarak hükümeti kurma misyonu, 79 yaşındaki Devlet Lideri Herman Tjeenk Willink’e verilmişti. Kriz, Ocak 2022’de 4 partili hükümetin kurulmasıyla sona ermişti.
BELÇİKA: 16 AY SONRA KURULAN HÜKÜMET
Aylarca hükümetin kurulamadığı ülke olarak bilinen Belçika’da 2018’de başlayan kriz 16 ay sürdü. 2014’te Liberal Parti’den Charles Michel öncülüğünde kurulan dört partili koalisyon hükümeti, BM Göç Paktı tartışması nedeniyle dağılmıştı. Mayıs 2019’daki federal seçimlerde de hükümet kurulamamıştı. Fransızca konuşanlar ve Flamanca konuşanlar olarak iki kümeye ayrılmış olan Belçika siyaseti, Flaman-Frankofon çekişmesi nedeniyle yeni bir Federal hükümet kuramamıştı. Kraliyetin hala yaşadığı ülkede, farklı siyasi partilerden seçilen müzakerecilerin hiçbiri, taraflar ve partiler ortasında mutabakat sağlamayı başaramamıştı.
İBİZA SKANDALI VE AVUSTURYA’DA SİYASİ KRİZ
Avusturya Özgürlükler Partisi’nin (FPÖ) eski başkanı ve eski Başbakan Yardımcısı Heinz Christian Strache ile Sebastien Kurz’un liderliğindeki Avusturya Halk Partisi ortasında 2017 yılında kurulan koalisyon hükümeti, 2019 yılı mayıs ayında ortaya çıkan skandal görüntü imgelerinin akabinde dağılmıştı.
Görüntülerde Heinz Christian Strache, kelamda Rus iş beşerinin yeğeni olan bayana “Seçimi bizim kazanmamızı sağlayacak yardımda bulunursanız iktidara geldiğimizde size devlet ihalelerini veririz” vaadinde bulunuyordu.
Strache’nin İbiza’da Rus kadınla bâtın çekilmiş görüntü manzaraları evvel devlet krizine, akabinde aile krizine dönüştü. Avusturya kamuoyu uzun bir müddet skandalın boyutlarını anlamaya çalışırken Kurz, olayı soruşturacak olan FPÖ’lü İçişleri Bakanı Herbert Kickl’i kendisi de yolsuzluk ve yasa dışı bağış kuşkusu altında olduğu için misyondan azletti. FPÖ de buna karşılık tüm bakanlarını hükümetten çekme kararı aldı.
Bunun üzerine Kurz, boşalan bakanlıklara teknokratlar atayarak seçimlere kadar başbakanlığı sürdürmek istedi. Ne var ki, ana muhalefet SPÖ ve çok sağcı FPÖ’nün yanı sıra Liste Jetzt’in de karşı oylarıyla Kurz ve süreksiz hükümeti inanç oyu alamadı ve ülke tarihinde birinci kere bir başbakan vazifeden azledilmiş oldu.
İSPANYA’DA AYLAR SÜREN HÜKÜMET KRİZİ
İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, 28 Nisan’daki seçimlerin akabinde kurmak istediği azınlık hükümeti için parlamentoda düzenlenen ikinci cins itimat oylamasında da başarısızlığa uğramıştı. İspanya Hükümdarı 6. Felipe, siyasi partiler ortasında mutabakat mümkünlüğü göremediğinden hükümet kurma vazifesini hiçbir siyasi parti başkanına vermedi. Siyasi partilerin, yaklaşık 5 aylık müddette hükümet kurmakta anlaşamaması üzerine tek seçenek 10 Kasım 2019’da bir kere daha erken genel seçime gidilmesi olmuştu. Lakin bu seçimde de hükümet kurulamamış, son olarak 2020’nin ocak ayında yapılan güvenoyu oylamasında 8 siyasi partinin dış dayanağını alan Sosyalist Personel Partisi (PSOE) başkanı Pedro Sanchez hükümeti kurmuştu.