Ozan BİNGÖL
Kamu yayıncılığı vazifesini yerine getirmeyen TRT’nin kamu kaynaklarıyla finansmanını tartışmak zorundayız.
Pek çok ülkede kamu yayıncılığı kelam konusu olup kamu yayıncılığı yapan kuruluşlar reklam ve başka faaliyet gelirlerinin yanında ruhsat ve bandrol fiyatları üzere çeşitli vergi gibisi gelirlerle ve bütçeden yapılan sübvansiyonlarla kamu kaynakları kullanılarak finanse edilmektedir. Kamu kaynaklarıyla finansmandaki temel yaklaşım, bu kurumların kamusal yayıncılık unsurlarına uygun olarak kamunun yanlışsız haber alma gereksinimlerini bağımsız ve tarafsız olarak sunmalarıdır.
Türkiye’de de kamu yayıncılığı yaptığı varsayımıyla yalnızca 2023 yılında TRT’ye 18 milyar liranın üzerinde zarurî, vergi gibisi bir öge olan bandrol fiyatı ödedik. 2004 yılından bu yana yaptığımız ödemelerin fiyatını aşağıda detaylı açıklayacağım.
Peki, 2954 sayılı TRT Kanununun “Yayın Esaslarını” düzenleyen 5. Hususunda yer alan kamu yayıncılığının gereği olarak;
* Ülkenin kurucu bedellerine sahip çıkmak,
* Haberlerin toplanması, seçilmesi ve yayınlanmasında tarafsızlık, doğruluk unsurlarına bağlık kalmak,
* “Kamuoyunun sağlıklı ve serbestçe oluşabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek bahislerde kâfi yayın yapmak; tek istikametli, taraf tutan yayın yapmamak ve bir siyasi partinin, kümenin, çıkar etrafının, inanç yahut fikrin menfaatlerine alet olmamak”
Şeklindeki yayın unsurlarına uymakta mıdır?
Kamuoyunda, hakim inanış TRT’nin kamu yayıncılığı unsurlarına riayet etmediği istikametindedir.
Gelirlerinin onda dokuzu vergi gibisi kamu kaynaklarından oluşan TRT’nin kamu yayıncılığı unsurlarından sapması yahut unsurların tam zıddı tarafta faaliyet göstermesi durumunda ödediğimiz “TRT Vergileri”nin hesabını sormak her vatandaşın hakkıdır.
20 YILDA 10,8 MİLYAR DOLAR TRT VERGİSİ ÖDEDİK
TRT’ye, literatürde vergi gibisi yükümlülük olarak söz edilen tıpta bandrol fiyatı ve elektrik faturalarında TRT hissesi ödedik. Zarurî bu ödemeleri yapmadan ilgili eserleri alamadığınız için bu ödemeler vergi ile tıpkı niteliktedir. Bu nedenle ben TRT’ye yaptığımız zarurî ödemeleri “TRT Vergisi” olarak isimlendirmenin daha uygun ve gerçekçi olduğunu düşünüyorum.
Son 20 yılda, yani 2004-2023 devrinde TRT’ye ödediğimiz bandrol fiyatı ve TRT hissesinin meblağı 55 milyar 950 milyon liradır. Tabi son periyotta yaşadığımız enflasyon nedeniyle geçmiş yıllar TL sayıları manasını kaybediyor. Bu nedenle, her yılın ortalama dolar kuruyla ödediğimiz TRT vergilerini hesaplamak zorunda kaldık. Bu hesaplamaya nazaran 20 yıllık periyotta karşımıza 10,8 milyar dolarlık TRT vergisi ödemesi çıkıyor. Bugünkü dolar kuruyla 356 milyar liradan bahsediyoruz.
TRT REKLAM GELİRİ ELDE ETMEK İÇİN UĞRAŞMIYOR
Mevcut durumda, TRT’nin en büyük gelir kalemi bandrol fiyatıdır. 1 Ocak 2022’den itibaren kaldırılan elektrik faturalarından tahsil edilen TRT hissesi da uzun yıllar TRT’nin ana gelir kalemlerinden birisi olmuştur.
TRT, artan TRT vergisi tahsilatlarıyla birlikte reklam geliri elde etmek için uğraşmaya gerek görmüyor. TRT vergisi fiyatının harcamaya yetmeyeceği düşünüldüğünde, reklam gelirlerini artırmak yahut sarfiyatları kısmak yerine çabucak bir Cumhurbaşkanı Kararı ile bandrol fiyatı oranları artırılıyor. Onlarca kanalı için harcadığı para ve pek çok imal için akıttığı on milyonlarca lirayla orantısız bir halde düşük reklam geliri performansı sorgulanmıyor.
Yukarıdaki formda, TRT’nin toplam gelirleri içinde reklam, yayın ve eser satışı biçimindeki asıl faaliyet gelirlerinin ne kadar küçük bir yer tuttuğu ve vakit içinde nasıl azaldığı açık olarak görülmektedir.
2004 yılında TRT’nin reklam gelirleri, toplam gelirleri içinde yüzde 33,6 seviyesinde idi. 2020 yılında bu oran yüzde 6,7’ye kadar düştü. 2023 yılında reklam gelirlerinin toplam gelirler içindeki hissesi yüzde 11,1 düzeyindedir.
Elektrikte TRT hissesinin kaldırılmasından sonra artırılan bandrol fiyatları nedeniyle TRT’nin gelir açısından hiç badire çekmediği, bu nedenle de reklam gelirlerinin hissesini artırma tarafında bir uğraş göstermediği anlaşılmaktadır. Yani TRT’nin bütçe imkanlarına nazaran harcama yapması değil, harcamasına nazaran bütçesini istediği kadar büyütme imkanı vardır. Türkiye’de bu türlü bir imkan çok az kurumlarda kelam bahsidir.
TRT’NİN BANDROL GELİRLERİ 2 YILDA 5,2 KAT ARTTI
1984 yılından beri elektrik faturalarında zarurî olarak ödediğimiz TRT hissesi 7346 sayılı Kanunla 1 Ocak 2022’den geçerli olmak üzere kaldırıldı. Pek çok kişi sevindi. Ancak boşuna, kalkan bu TRT Hissesi, bandrol fiyatları artırılarak ziyadesiyle telafi edildi. 2002 Ocağında elektrik faturalarında kaldırılan TRT hissesine sevinemeden 2022 Mayıs ayında bandrol fiyatlarında yüzde 100’e varan artırımlar yapıldı.
26.05.2022 tarih ve 31847 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5610 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile TRT bandrol fiyatlarına yapılan bandrol fiyatı oran artışı ile birlikte birtakım ana mal kümelerinde 26.05.2022 tarihinden itibaren geçerli yeni oranlar aşağıdaki üzere olmuştur:
* Cep telefonlarında yüzde 10 olan oran yüzde 12’ye, (artış oranı yüzde 20)
* Radyolu kulaklık, radyolu koşubandı, radyolu duşakabin ve benzerlerinde yüzde 8 olan oran yüzde 14’e, (artış oranı yüzde 75)
* Tablet ve bilgisayarda yüzde 2 olan oran yüzde 4’e (artış oranı yüzde 100)
* Uydu alıcıları, TV kutularında yüzde 10 olan oran yüzde 12’ye, (artış oranı yüzde 20)
* Kara taşıtlarında yüzde 0,4 olan oran ise yüzde 0,8’e, (artış oranı yüzde 100)
* Öteki taşıtlarda yüzde 0,01 olan oran yüzde 0,02’ye yükseltildi. (artış oranı yüzde 100)
Bu artışlarla birlikte TRT’nin bandrol gelirleri şaha kalktı. 2021 yılında 3,5 milyar lira olan bandrol gelirleri 2023 yılında 18,8 milyar liraya çıktı. Yani 2 yıl içinde TRT bandrol gelirleri 5,2 kat arttı.
BANDROL FİYATI ARTIRIM OLARAK YANSIYOR
Pek çoğunuz, eserin fiyatına gömülü olduğu için ödediğiniz TRT bandrol fiyatının farkında bile değilsiniz. Ancak TRT bandrol fiyatı pek çok eserde fiyatlar üzerinde değerli seviyede tesirde bulunuyor. Aşağıda, TRT bandrol fiyatı nedeniyle daha fazla ödemek zorunda kaldığımız meblağlara ait kimi örnekleri sıraladım. Fakat, şunu da hatırda tutun: bu fiyat üzerinden ayrıyeten KDV’de hesaplanmakta olup eserin fiyatına tesiri aşağıdaki fiyatların yüzde 20 fazlasıdır.
TRT Bandrol Fiyatı için örnekler;
* Vergisiz fiyatı 1.000.000 lira olan bir traktör için yüzde 0,8 = 8.000 TL,
* Vergisiz fiyatı 1.000.000 lira olan bir araba için yüzde 0,8 = 8.000 TL,
* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir tablet bilgisayar için yüzde 4 = 400 TL,
* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir cep telefonu için yüzde 12 = 1.200 TL,
* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan radyolu bir koşu bandı için yüzde 14 = 1.400 TL,
* Vergisiz fiyatı 10.000 lira olan bir televizyon için yüzde 16 = 1.600 TL,
BANDROLE TABİ AYGIT LİSTESİ VE ORANLARI
Televizyondan radyoya, telefondan akıllı saate kadar pek çok eser için TRT bandrol fiyatı ödüyoruz. Aşağıda aygıtlar ve tabi oldukları TRT bandrol fiyatlarının aktüel tam listesini verdim.
ÖĞRENCİNİN TABLETİNDEN ALINAN FİYAT FAİZDE DEĞERLENDİRİLİYOR
TRT vergileriyle her yıl artan TRT bütçe fazlaları, bankalarda mevduat faizlerinde, devlet tahvillerinde yahut öbür menkul değer alım satımında kullanılıyor. Böylelikle TRT, öğrencinin tabletinden aldığı bandrol fiyatını faizde pahalandırıyor.
TRT’nin gelirleri, kimi malları alırken mecburen ödediğimiz bandrol fiyatları, reklam, yayın ve eser satış gelirleriyle faiz ve gibisi faaliyet dışı gelirlerden oluşmaktadır. Aşağıdaki datalardan görüldüğü üzere, TRT bizlerden topladığı vergileri faizde, Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu alımında ve bilmediğimiz öteki yatırım araçlarında kıymetlendirerek kıymetli ölçüde faaliyet dışı ve olağandışı gelir elde etmiştir. Yani, öğrencinin tabletinden, cep telefonundan alınan bandrol fiyatları faize yatırılmış. Gelirimiz fazla, bu bandrol fiyatlarını düşürüp enflasyonla uğraşa katkı yapalım denilmemiş.
TRT’nin reklam, yayın ve eser satış gelirleri toplam gelirleri içinde yüzde 10’lar düzeyinde küçük bir yer tutmaktadır. Buna karşılık, yüksek bandrol gelirleriyle kasası şişen TRT bu paraları faizde ve başka menkul değerlerde yatırım yaparak kıymetlendirmiş ve reklam gelirine yakın bir gelir elde etmiştir.
TRT FAALİYET RAPORLARINA NAZARAN KÂR VAR LAKİN VERGİ YOK
TRT Faaliyet Raporlarına nazaran TRT çok verimli ve yüksek kâr marjı ile çalışan bir kurum görünümündedir.
TRT’nin yıllar itibariyle elde ettiğini argüman ettiği kar sayıları aşağıdaki üzeredir:
TRT üstteki kâr sayısına ulaşırken vatandaşın mecburî olarak ödediği bandrol fiyatı ve 2022 yılına kadar elektrikte TRT hissesini faaliyet geliri olarak bilançolarına yansıtmaktadır. Yani bunları, faaliyeti sonucunda elde ettiği bir gelir üzere kıymetlendirmektedir.
Sonra, vergilerimizle oluşan bu yüksek kârı faizde pahalandırıyor, bir de oradan faiz geliri yahut çeşitli menkul değer gelirleri elde ediyor.
Ama burada kritik soru şu, bu kadar kârlı olduğunu tez eden TRT neden bir kuruş Kurumlar Vergisi ödemiyor. Ödüyorum diyorsa buyursun, vergi levhalarını açıklasın.
BÜTÇE AÇIKLARINA KAYNAK ARAYANLARA DUYURULUR
TRT’nin 2023 yılı Faaliyet Raporunda yer alan özet bilançosuna nazaran bankada vadesiz ve vadeli mevduat formunda olmak üzere 5 milyar 47 milyon lirası bulunmaktadır. Devlet tahvili, Hazine Bonusu ve öteki menkul değerlerde bedellendirilen meblağ ise 6 miyar 265 milyon liradır. Yani TRT’nin 2023 sonu itibariyle, bandrol gelirleriyle şişen kasası faiz ve menkul değer yatırımlarında bedellendirilmektedir. Meğer tıpkı periyotta Merkezi İdare Bütçesi açığını kapatmak için Maliye Bakanlığı her şeyden vergi almak için seferber olmuş durumdadır.
Kaynak arayışında olan Sayın Hazine ve Maliye Bakanına duyuruyoruz, TRT’de 11,3 milyar liralık kaynak duruyor. Kaynağı bütçeye nasıl gelir kayıt ederiz diye de yorulmasınlar. Onun da yolunu gösterelim, yapılması gereken tek süreç 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin “Sermaye, kârın dağıtımı ve yedek akçe” başlıklı 546. Unsurunda değişikliğe gitmek ve oluşan karın bütçeye gelir kaydedilmesi tarafında düzenleme yapmak olacaktır.
TRT FİNANSAL DATALARININ BİRÇOKLARINI GİZLİYOR
TRT’nin 2023 yılı Faaliyet Raporu 700 sayfanın üzerinde. Bu kadar sayfaya sahip bir raporda TRT’nin faaliyetleriyle ilgili her türlü datanın yer alacağı biçimde bir fikre kapılıyorsanız yanılıyorsunuz. 700 sayfanın üzerinde bir hacme sahip faaliyet raporunda “Finansal Durum” başlıklı kısım yalnızca 3,5 sayfa olarak yer alıyor. Raporun binde beşi finansal bilgilere ayrılmış. Münasebetiyle, gelirlerinin detaylarını, yaptığı harcamalarını, alımlarının yurtiçi yurt dışı hissesini, yatırım harcamalarını nerelere yaptığını ve 2000’li yılların birinci on yılında faaliyet raporlarında yer alan detaylı pek çok finansal bilgi artık TRT faaliyet raporlarında yer almıyor.
Raporda reklam geliriyle ilgili tek bilgi, evvelki yıla nazaran yüzde 70 artış sağlandığı formundadır. Pekala evvelki yıl ne kadar reklam geliri elde edildi, bu yıl ne kadar reklam geliri kelam konusu oldu bilemiyoruz. Buna karşılık “444 0 878 TRT İrtibat Merkezi üzerinden 57.769 davet cevaplanmıştır.” bilgisini cömertçe paylaşmışlar.
Anlaşılır üzere değil. İnsanın aklı almıyor. Son on yılda bugünkü bedeliyle 350 milyar liranın üzerinde kamusal kaynak aktarılan TRT finansal datalarını vatandaştan gizliyor.