Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Şurası bugün mesaisiye başladı. Meclis’in birinci gündemi “dezenformasyonla gayret yasası” olarak bilinen ve kamuoyunda ‘sansür yasası’ olarak isimlendirilen kanun teklifi olacak. Basın meslek örgütleri yasaya reaksiyon göstermeye devam ederken Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) Genel Lideri Gökhan Durmuş bu yasanın, basın ve tabir özgürlüğünü yok edecek bir yasa olduğunu söylüyor.
Gökhan Durmuş’la tartışmalara neden olan “dezenformasyonla uğraş yasası” olarak bilinen kanun teklifini konuştuk.
‘BASIN VE TABİR ÖZGÜRLÜĞÜNÜ BÜSBÜTÜN YOK EDECEK BİR YASA’
‘Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin TBMM Başkanlığı’na sunulması bekleniyor. Sendika olarak bu kanuna karşı çıkma münasebetiniz nedir?
Türkiye’de başta gazeteciler olmak üzere toplumun tamamını da ilgilendirecek olan bu yasanın hazırlık kademesinden Meclis’e gelme etabına kadar meslek örgütlerinin görüşlerinin alınmaması tek merkezden ve sansür getiren bir düzenleme olduğu için karşı çıkıyoruz. Bu yasa her ne kadar gazetecilere yönelik bir yasa üzere gözükse de aslında toplumun tamamını ilgilendiren basın ve söz özgürlüğünü büsbütün yok edecek bir yasadır. Yalnızca gazeteciler mahpusa atılmayacak, toplumsal medya paylaşımları nedeniyle vatandaşlarda mahpusa atılabilecek. İnternet medyasına resmi ile basın kartı üzere iyileştirmeler yapılıyor üzere gözükse de aslında kuruluş emeli kamu ilanlarının gazetelere adil bir biçimde dağıtılması için kurulan Basın İlan Kurumu’na sınırsız verilen yetkiler kontrol altına alınıyor. Hala kontrol ve cezai süreç konusunda daha hür olan bir alanda sansüre uğrayacak formda düzenleniyor.
‘AYNI CÜRÜM TARİFİ TOPLUMSAL MEDYA KULLANICILARI İÇİN DE GEÇERLİ OLACAK’
Meclis’e sunulmayı bekleyen bu teklif için ‘sansür yasası’ diyorsunuz. Bunu biraz açar mısınız?
Dezenformasyon yalnızca Türkiye’nin değil tüm dünyanın sorunu. Basın meslek örgütlerinin dezenformasyonu engelleyecek bir düzenlemeye “hayır” demesi beklenemez. Fakat geçtiğimiz Haziran ayından hazırlanan ve komitelerden geçen yasa tasarı dezenformasyonu engelleyecek bir yasa tasarısı değil bir denetim ve sansür maddesidir. Bizim karşı çıkmamızın nedeni de budur. Tasarının içeriğine baktığımızda bunları net olarak görüyoruz. Tartıyla muğlak tabirler ile gazetecilik faaliyetleri cürüm olarak gösterilebilinecek. Örneğin tasarı da yer alan 29. Unsur “Sırf halk ortasında tasa, endişe yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu sistemi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe alışılmamış bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli halde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. Kabahatin, failin gerçek kimliğini gizlemek suretiyle yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, üstteki fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır” kararı yer alıyor. Gazetecilere haber kaynağını açıklamak zorunda bırakan, hangi haberin bu türlü değerlendirilebileceğinin muğlak olduğu bir düzenleme kelam konusu. Bir yangın haberi “Halk içinde endişe” yaratma olarak değerlendirilebilecek bir düzenleme kelam konusu. Tıpkı hata tarifi toplumsal medya kullanıcıları için de geçerli olacak.
‘YETKİ BASIN İLAN KURUMUNDA’
Yine “İnternet medyasına resmi ilan vereceğiz, basın kartı alacaklar” diye reklamı yapılan düzenlemede ise bu yetkilerin tamamı Basın İlan Kurumuna verilmekte. Teklifin 7. Unsuruyla Basın Kanunu’nun “Düzeltme ve Yanıt Hakkı” başlıklı 14. unsurunda internet haber sitelerine gönderilen metinlerin en geç 1 gün içinde yayınlanması gerekiyor. Bu müddet basılı gazeteler için üç gün iken internet için bir gün üzere kısa bir öngörülüyor. Meğer itiraz süreçleri de kelam konusu olduğundan müddet son derece kısıtlayıcı. Öte yandan yayın hakkında verilen erişimin engellenmesi ve/veya içeriğin çıkarılması kararının uygulanması ya da internet haber sitesi tarafından içeriğin zaten çıkarılması durumunda, düzeltme ve karşılık metni ilgili yayının yapıldığı internet haber sitesinin ana sayfasında 24 saat mühletle yayımlanır düzenlemesi eklenmiş. Bu müddet komiteler sürecinde her ne kadar kısaltılmış olsa da ‘basın kart vereceğim size’ deniyor lakin çok kısa bir müddet içerisinde tekzip sitelerine dönüşecek haber siteleri.
Türkiye Gazeteciler Sendikası Lideri Gökhan Durmuş Teklifin 32. unsuru ile 8. Unsurundaki cürüm kataloğuna “ç) 1/11/1983 tarihli ve 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Ulusal İstihbarat Teşkilatı Kanununun 27. unsurunun birinci ve ikinci fıkrasında yer alan suçlar” hususu de eklenmek istenmektedir. Bu cürümler “Millî İstihbarat Teşkilatının vazife ve faaliyetlerine ait bilgi ve dokümanları, yetkisiz olarak alan, temin eden, çalan, düzmece olarak üreten, bunlar üzerinde sahtecilik yapan ve bunları yok eden bireye dört yıldan on yıla kadar mahpus cezası verilir. MİT mensupları ve ailelerinin kimliklerini, makam, vazife ve faaliyetlerini rastgele bir yolla ifşa edenler ile MİT mensuplarının kimliklerini geçersiz olarak düzenleyen yahut değiştiren ya da bu geçersiz evrakları kullananlara üç yıldan yedi yıla kadar mahpus cezası verilir.”
‘HABER KAYNAKLARINI AHTAPOT ÜZERE SARACAK’
Yasanın Meclis’ten geçmesi durumunda basını neler bekliyor?
Yasa geçtiğinde, toplumda ağır reaksiyona neden olan 29’uncu unsurdaki palavra habere (neyin palavra olduğunu belirleyecek olan bağımsız olmayan mahkemeler) 3 yıl mahpus cezası, toplumsal medyada eleştirel paylaşımların dezenformasyon olarak suçlanması her an karşımıza çıkabilecek. Lokal gazetelerin ana ömür kaynağı olan resmi ilan gelirlerinin yüzde 75’i buharlaşacak, matbaalar çalışamaz hale gelecek. Toplumsal medya cendereye alınacak, kapalı anlık iletileşme uygulamaları görüşmelere ait bilgileri BTK’ya verecek, gazetecilerin basın kartı taşımasının hiçbir manası kalmayacak, dernek ve vakıf yöneticilerinin basın kartı alabilmesi için medya alanında faaliyet göstermesi kâfi olacak.
Basın İlan Kurumu gazetelere ve internet haber sitelerine hem para hem ceza veren bir kurum olarak büyük yetkilerle donatılacak. Basın İlan Kurumu birebir televizyon ve radyolar üzerinde kılıcını sallayan RTÜK üzere yazılı ve dijital medyanın eli kılıçlı polisi haline gelecek. Hasılı yaklaşan seçimler öncesinde bu devlet kurumları halkın tüm haber kaynaklarını bir ahtapot üzere saracak, isterse sıkıştırıp boğacak, isterse gevşetecek.
‘300 MİLYON İLE 1 MİLYAR LİRA CEZA…’
İnternet gazeteciliği için maddede bir boşluk olduğu gerçek. İnternet medyasında çalışan gazeteciler basın kartı alamıyor, Basın Kanunu’ndan yararlanamıyor. Bu haliyle bakıldığında teklifin olumlu tarafı yok mu?
Aslında hangi açıdan baktığınıza bağlı. Teklifin tek olumlu yanı internet basını çalışanlarını gazeteci sıfatına alıp basın kartı hakkı tanıması. Lakin internet sitesi “haber sitesi” vasfını yitirirse çalışanın hakkı olan basın kartını da elinden alıyor, gazeteci değilsin diyor. Teslim ve koruma yükümlülüğünü yerine getirmeyen internet sitesine 300 milyon ila 1 milyar lira ceza verilebileceğini düzenliyor. Görülmemiş yükteki cezaları bir tehdit üzere daima hale getiren bu yasa, şahsî hakların korunmasıyla ilgili kararlar de içeriyor. Örneğin kişilik haklarıyla ilgili ihlallerde şahıslar internet sitelerini dava edebilecek. Lakin ne abestir ki basılı medyada bu tıp bir dava açmak için tanınan yayın tarihinden itibaren 4 aylık müddet, internet basınında yayın tarihinden itibaren değil şikâyet tarihinden itibaren başlatılacak. Yani her gün yüzlerce haber yayınlayan bir internet sitesi geçmiş yıllar boyunca yayınladığı ve çoktan unutulan on binlerce haberiyle ilgili bile dava edilebilecek. Sizce basın kartı ve resmi ilan alıp bu kontrol ve ceza tehditinin içerisinde olmak güzel mi?
NASIL BİR YASA OLMALI?
Sendika olarak sizin bu mevzudaki teklifleriniz nedir? Nasıl bir yasa olması gerektiğini savunuyorsunuz?
Başta internet medyası olmak üzere, basın iş kanununda, dezenformasyon, basın kartları konusunda kapsayıcı herkesin kabul edeceği bir düzenlemeye muhtaçlık olduğu bir gerçek. Fakat bunu yaparken hususun asıl muhatapları olan basın meslek örgütlerinin içinde olduğu bir komite tarafından yapılması gerekiyor. Baskıyı, sansürü dayatmayacak, tüm gazetecilerin basın iş kanununa tabi çalışabildiği, basın kartına kolay kolay ulaşabildiği bir yasaya muhtaçlığımız var.