Yurttaşların hayat pahalılığını en çok hissettikleri yerlerin başında lokantalar, büfeler geliyor. Dışarıda yemek yemek artık birçok kişi için lüks olmaya başladı; bu durum halkı öğün atlamak zorunda bıraktı. Bir dönercinin iskemlesine oturmuş çay içen vatandaş, “Döner yemek istedim, yiyemedim. Üstümde az para vardı, baktım yesem yol param kalmayacak, onun için yiyemedim… Çocuklarımın okul masrafı var, onu biriktirmeye çalışıyorum” kelamlarıyla yaşadığı zorluğu lisana getirdi.
Yüksek enflasyon ve buna bağlı hayat pahalılığının en çok etkilediği alanların başında besin geliyor.
Gıda eserlerindeki etiketler görenleri adeta şaşkına çeviriyor. Bu durum haliyle yemek satan yerlerin satışlarını da etkiliyor. Zira buralarda da fiyatlar uçmuş durumda.
Bir kişi yarım tavuk döner yemek istese, yanında bir içecekle birlikte en az 30 lira ödemek zorunda.
Bir esnaf lokantasında bir ana yemek ve bir pilav almak istediğinde ise en az 40-50 lira ödemesi gerekiyor.
Bu durum bilhassa çalışanları ve en az bir öğününün dışarıda yemek zorunda olanları etkiledi.
Yüksek fiyatlar karşısında kimi yurttaşlar devayı öğün atlamakla ya da meyve ile geçiştirmekte buldu.
İstanbul Mecidiyeköy’de esnafa, “Satışlar ne durumda? Müşteriler porsiyonlarını küçülttü mü?” diye; vatandaşlara da, “Dışarı rahatlıkla yemek yiyebiliyor musunuz? Öğün atladığınız oluyor mu?” diye sorduk.
Verilen cevaplar şöyle oldu:
“YOL PARAM KALMAYACAK DİYE YEMEK YİYEMEDİM”
Dönercinin iskemlesine oturmuş, çay içen vatandaş Muhsin Beyefendi: “(Yemek yemek için geldiniz sanırım buraya, bir şeyler yiyebildiniz mi?) Yok, yiyemedim. Üstümde az para vardı, baktım yesem yol param kalmayacak, onun için yiyemedim… (Ne yemek istediniz de bütçeniz yetmedi?) En ucuzu tavuk döner, onu alacaktım. Evvelce 13-15 liraydı, artık 30-35 liradan aşağı karnını doyuramıyorsun. (Sabah kahvaltısı yapabildiniz mi bugün?) Evet, meskende yaptım. (Öğlen yemeğini pas geçtiniz…) Motamot, nitekim pas geçtim. (Akşam?) Akşama da Allah ne verdiyse… Konuta gideceğiz, bir menemen yapıp yiyeceğiz. (Zorlanıyor musunuz geçinmekte?) Zorlanıyorum, 2 öğrenci çocuğum var, yetiştiremiyorum. Çocuklarımın okul masrafı var, onu biriktirmeye çalışıyorum. (Bir baba olarak aslında çocuğunuz için bir fedakarlık yaptınız..) Onun için yemiyorum yemin olsun. (Bu durum sizi üzüyor mu?) (Yutkunarak) Üzmez mi ya! Herkesi üzer. İnanın durum hiç yeterli değil.”
“AÇ KALDIĞIM VAKİTLER OLDU”
Gürol Yılmaz: “Dışarıda yemek yemek çok zorlaştı lakin elimizden geleni yapıyoruz. Burada dükkana yardım ediyorum, o denli karnımı doyuruyorum. (Yemeği fiyatsız yiyemeseniz ne yaparsınız? Bütçenizi tesirler mi?) Aç kaldığım vakitler da oldu. Kimseden bir şey isteyemeyip de su içemediğim, yemek yiyemediğim vakitler oldu. (İzinli olduğunuz bir gün dışarı çıkıp bir şeyler yemek, içmek sizin için bir lüks mü?) Lüks. Ben zati günlük 30 lira yevmiye alıyorum… (En son ne vakit bir kafeye oturdunuz?) Uzun vakit oldu hatırlamıyorum…”
“GÜNDE BİR ÖĞÜN YİYORUM”
Abdullah Kasırga: “(Dışarıda rahatlıkla yemek yiyebiliyor musunuz?) Yiyemiyoruz. Rahatlıkla yemek yiyebileceğimiz bir para bile yok… Az evvel eşimle iş aramaktan geldik. İş verenle konuştum, ‘elemana gereksiniminiz var mı?’ dedim. ‘Yok, Suriyeli varsa Suriyeli gönder’ diyor. Ülke bitik. (Fiyatları nasıl değerlendiriyorsunuz?) Çok değerli. Allah yardımcımız olsun. (Tasarruf yapmak için öğün atladığınız oluyor mu?) Olmaz mı ya… Bırak lokantada yemeyi, sabah konutta kahvaltı yapamıyorum. (Günde kaç öğün yiyorsunuz?) 1 öğün. Allah inandırsın 1 öğün… (O hangi öğün?) Akşam. (Günde tek öğün yemek yemek sıhhatinizi olumsuz etkiliyor mu?) Çok etkiliyor. (Üzülüyor musunuz bu duruma?) Üzülmez miyiz…”
“ENDİŞELER YÜZÜNDEN KENDİMİ GENÇ ÜZERE HİSSEDEMİYORUM”
Arda Can: “(Dışarıda rahatlıkla yemek yiyebiliyor musunuz?) Çoklukla hayır. Ay başlarında, maaşı yeni aldığımız devirlerde rahatça yiyebiliyoruz. Onun dışında dışarı çıkıp yemek istediğimiz vakit pek bir seçeneğimiz kalmıyor. Genelde ucuz şeylere yöneliyoruz. Hiçbir formda sağlıklı beslenemiyoruz dışarıda. (Dışarıda yemek için ne kadar bütçeniz oluyor?) En az 30, en çok 70-80 lira. (Öğün atladığınız oluyor mu hiç?) Vakit zaman oluyor. Kahvaltı yapmadan şu an mesela günüme devam ediyorum. (Gelecekte sağlıklı beslenmenize dair bir telaş taşıyor musunuz?) Mutlaka taşıyorum. Mesela spora başlamayı düşünüyorum, bunun için makul oranda protein almam gerekiyor. Et, tavuk, balık yemem gerekiyor. Yalnızca bu yüzden spor planımı büsbütün çıkardım aklımdan. Bunun telaşını yaşadığım için şu an spora başlayamıyorum. (Bu kaygılar sizi üzüyor mu?) Üzüyor. Bu tasalar yüzünden ben kendimi genç bir insan üzere hissedemiyorum.”
“SON 8-10 AYDA HAYATIMIZ ALT ÜST OLDU”
Sevim Hanım: “(Dışarıda rahatlıkla yemek yiyebiliyor musunuz?) Hayır. (Öğün atladığınız oluyor mu?) Tabi ki. (Gelecekte sağlıklı beslenmenize dair bir kaygı taşıyor musunuz?) Yaratmaz mı? Muhakkak bir yaşımız var. Konuttaki yemek daha sağlıklı tabi ancak mecbur kaldığında dışarıda da sağlıklı yemek istiyorsun… Onu da yiyemediğin için atıştırmalık yiyorsun. O da senin sıhhatini etkiliyor ister istemez. (Bu durum sizi üzüyor mu?) Üzmez mi? Siz olsanız üzülmez misiniz? Tabi ki üzülüyoruz. Şu 8-10 ay içerisinde hayatımız alt üst oldu.”
“ÖĞÜN GEÇİŞTİRMEK İÇİN MEYVE ALAN ÇOK KİŞİ VAR”
El tezgahında meyve satan esnaf Hüseyin Bülbül: “Satışlar ağır, meyveler değerli. Eriğin kilosu 70 lira, kayısının kilosu 50 lira, şeftalinin kilosu 35 lira, kirazın kilosu 120 lira, incirin kilosu 70 liraya, 80 liraya, 110 liraya var çeşidine nazaran. (Vatandaşlar kilo kilo alabiliyorlar mı bunlardan?) Parası olan alıyor. Parası olmayan taneyle, yarım kilo alıyor. (Çok karşılaşıyor musunuz taneyle alışveriş yapanlarla?) Karşılaşıyoruz tabi… Vatandaş ne yapsın? (Dışarıda yemek yemek değerli olduğu için öğün geçiştirmek gayesiyle birkaç adet meyve alanlarla karşılaşıyor musunuz?) Çook… (Günde kaç saat tezgah açıyorsunuz?) Öğle 12’de geliyorum, akşam 11’e kadar. (Bu müddet zarfında yemek yiyor musunuz?) Yemek yemeden aç durulur mu ya? (Ne yiyorsunuz?) Döner möner bir şeyler yiyoruz. (Tek öğünle mi geçiştiriyorsunuz?) Ne yapalım…”
“GELİR AZALDI, MASRAF ÇOĞALDI”
Pilavcı esnafı Ramazan Gökhan: “Satışlar gitgide azalıyor. Millet fiyattan mutlu değil. Her şey zamlandıkça biz de mecbur artırım yapıyoruz. Gelir azaldı, masraf çoğaldı. Müşteri de şikayetçi, biz de şikayetçiyiz. İnsan çıkmaz sokağa giriyor, ne yapacağını bilmiyor. (Bir porsiyon tavuklu pilavın fiyatı ne kadar?) 25 lira. (Bundan birkaç ay evvel ne kadardı?) Birkaç ay evvel tıpkı pilav en fazla 15 liraydı. Şu anda yalnızca dükkan dönüyor, bir çıkarımız yok. Fiyat artırmaktan biz de mutlu değiliz. İnsanlara karşı mahcup oluyoruz. Bir tabak tavuklu pilavın 25 lira olması olağan değil yani… Ancak bu fiyatlar bile kurtarmıyor. (Yarım porsiyon alanların sayısında bir artış var mı?) Millet artık az yemeye bakıyor. ‘5 lira eksik vereyim o günü o denli geçireyim’ diyorlar. Beşerler artık günübirlik yaşıyor.”
“EKMEK ORTASI PATATES SATIŞLARI ARTTI”
Dönerci esnafı Sezai Kaymaz: “Satışlar eskisi üzere değil lakin yönetim ediyor. (En çok hangi çeşit satılıyor?) Evvelden daima porsiyon gidiyordu, dürüm gidiyordu; artık ekmek ortası döner ve ekmek ortası patatesler gitmeye başladı. (Yarım ekmek mi tercih ediyorlar genelde?) Çoklukla yarım ekmek tercih ediyorlar. Daha ekonomik olduğu için. Artık beşerler yarım ekmeğe dönmeye başladı.
“ESKİDEN DÜRÜM YİYEN ŞU AN YARIM EKMEK YİYOR”
(Yarım ekmek dönerin fiyatı ne kadar?) 18 lira. (İçecek ne kadar?) 12 lira. (Burada yarım ekmek döner yemek ve yanına bir içecek içmek isteyen birinin en az 30 lira ödemesi gerekiyor…) Evet. (Müşterilerin fiyatlara yönelik reaksiyonlarıyla karşılaşıyor musunuz?) Genelde ‘çok kıymetli, eskisi üzere değil’ diyorlar. (Eskiden daimi müşteriniz olup şu anda alamayanlar oluyor mu?) Evvelden daima dürüm yiyen şu an yarım ekmek alıyor. (Dürümün fiyatı ne kadar?) 24 lira. Ortadaki fiyat farkını ödememek için yarım ekmeğe döndüler. (Bu durum sizi üzüyor mu?) Üzüyor tabi. Her zamanki müşterimizi kaybetmek istemeyiz.”
“TATLI VE İÇECEK ŞU AN GÜÇLÜ MENÜSÜ OLDU”
Lokanta esnafı Şahin Kol: “Satışlar üzücü değil ancak maliyetler… Maliyetlerin daima artmasından şikayetçiyiz. Bir gün aldığımız eseri ikinci gün tıpkı fiyata alamıyoruz. (Ne sıklıkla etiket değiştiriyorsunuz?) Evvelce yılda bir artırım yapardık; artık iki ayda bir ya da ayda bir fiyatları değiştirmek durumunda kalıyoruz. Bunu biz de istemiyoruz lakin ayakta durabilmemiz için bunları yapmamız lazım. Olan şu an küçük esnafa oluyor. Devletten de takviye alamıyoruz. (Porsiyon küçültmeye gidenler oluyor mu?) Olağanda o denli bir şey yoktu, son vakitlerde bu sorun oluyor. Evvelce yemek yiyen biri yanına tatlı alırdı, şu an yalnızca bir ana yemek, bir pilav alıyor. Tatlı ve içecek artık varlıklı menüsü oldu. (Bir tavuklu yemek ve bir pilav alan kişinin ortalama ne kadar ödemesi gerekiyor?) 40 lira. (Bir kırmızı etli yemek ve bir pilav alan kişinin ortalama ne kadar ödemesi gerekiyor?) 45-50 lira ortası.”